4-modul. Qaraqalpaq tiliniń funkcionallíq stilleri hám sóylew mádeniyatí Jobası
II. Sóylew stili. Fonetikalıq ózgesheligi. Leksikalıq ózgesheligi. Morfologiyalıq
Download 269.32 Kb. Pdf ko'rish
|
4-modul.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Fonetika-intonaciyalıq ózgeshelikler.
- Leksika-frazeologiyalıq ózgeshelikler
II. Sóylew stili. Fonetikalıq ózgesheligi. Leksikalıq ózgesheligi. Morfologiyalıq ózgesheligi. Sintaksislik ózgesheligi. Tayanısh túsinikler: Dialog forması, radio-televidenie, dokladshılar sóylewi, jay sóylesiw, sóylew intonaciyası, leksika-frazeologiyalıq ózgeshelikleri, sózlerdiń qollanılıwı, gáplerdiń qollanılıw ózgesheligi, inversiya. Sóylew stili adamlardıń pikir alısıwında, sóylesiwinde paydalanıladı. Sonlıqtan da, sóylesiw eń keminde eki adam arasında dialog formasında bolıp, oǵan solardıń ekewi de qatnasadı. Sóylew stilinde, basqa stillerdegidey burınnan qáliplesken normalar bolmaydı. Sóylesiwge qatnasıwshılar ulıwma xalıqlıq tilden ózleriniń qálewi, tańlawı boyınsha paydalana beredi. Hár qanday sóylesiw belgili bir jaǵdayǵa, situaciyaǵa baylanıslı bolıp keledi. Sóylew stiliniń eki túrin ajıratıwǵa boladı: 1. Radio, televideniede diktor, reporter, kommentatorlardıń, jıynalıslardaǵı dokladshılardıń sóylewi. Bunday sóylew jazba ádebiy tilge tiykarlanıp, onıń normaların saqlaydı; 2. Qádimgi óz-ara sóylesiw. Bunday sóylesiw bir qansha ózgesheliklerge iye boladı. Fonetika-intonaciyalıq ózgeshelikler. Sóylew stilinde sózlerdiń aytılıwı, sóylew intonaciyası úlken xızmet atqaradı. Sóylew procesinde: a) sózdegi ayırım sózler orın almasıp qollanıla beredi, yaǵnıy dublet sózler (variantlar) ajıratılmaydı: besh-bes, jaman-yaman, japraq- japıraq, topraq-topıraq, aylanıw-aynalıw; b) ayırım sesler túsip qaladı: ákepti (alıp kelipti), boptı (bolıptı), kelipek (kelip edik). Leksika-frazeologiyalıq ózgeshelikler: 1) turmısta aktiv qollanıtatu ǵın sózler kóbirek paydalanıladı: sen, biz, kel, ket, adam, kóshe, hawa, shıq, otır, bala, jumıs, kesh, erte hám t.b. 2) kópshilik sózler ekspressivlik mánige iye boladı. Mısalı: Qurttayıńnan úyrengen talabıń menen qalay xoshlasasań! (S.Jumaǵulov). Jazǵanda da ózim qatırıp jazar edim (O.Ábdiraxmanov). Qullası, dákeńdi birew sıylar, birew qorqıp degendey, húrmetleydi. Amanlıq bolsa, ol jarın pitkerip, elge náhán bolıp qaytadı. (O.Ábdiraxmanov). 3) evfemizmler kóbirek qollanıladı: kózli bolıw, jaman awırıw, jas bosanıw. Mısalı: Anam da oylamaǵan jerde iyti joq awılǵa ketti. (K.Sultanov). 4) sózler awıspalı mánide jiyi ushırasadı: Wáy, onı qatıraman ǵoy. (O.Ábdiraxmanov). Awıldı yaman-á saǵınıp júr edim. 5) orıs tiliniń sózleri ayrıqsha mánide qollanılıp, ekspressivlik mánige iye boladı: Ústi-basım ákeli balalardıkinen de xod (Sh.Seytov). Sen, qatın, bala tárbiyasınan nol bolıp turıp, meniń aldımdı keskesley berme (O.Ábdiraxmanov). Kózińnen sorpań aǵıp, bir stariklew adam menen sóylespediń be? (O.Ábdiraxmanov). 6) sóylew tiline tán frazeologizmler keńnen qollanıladı: Bulay dep oylap júrgenler qudaydıń ólimin jepti (S.Juma ǵulov). Konduktorlıqtıń da basına suw quydı (S.Jumaǵulov). Morfologiyalıq ózgeshelikleri: 1. Subyektiv máni bildiriwshi formalar keńnen qollanıladı. Mısallar: Ospanjan, túrgele qoy, aǵań keldi, balam (K.Sultanov). Qalay, qızalaq aman júrme (K.Sultanov). Usı iymanday sırım, balajan. Ospanbısań, shıraǵım. (K.Sultanov). 2. Sóylew tiline tán feyil formaları da kóbirek qollanıladı: baradı ma (bara ma dewdiń ornına), alǵanbısız – al ǵansız ba? 3. Bolımsızlıq almasıǵı ornına proniminalizaciyalanǵan sózler de aytıla beredi: Hár bir únemleyin deymen kelip, nawa qalmaydı. Al, keshegi ótilgen sabaqqa túk túsinbey qalıpsız. (O.Ábdiraxmanov). 4. Sóylew tili ushın tán bolǵan tańlaqlar hám janaraylar kóplep qollanıladı. Mısallar: Túw, ne degen zeriktirerli gápler-á! Pay, sen-ám bir, japalaq basqa, átshók basqa qus ǵoy (O.Ádipaxmanov). Sonı bilmespen júdá (Sh.Seytov). Túnáwkúni avtobustıń aldıńǵı esiginen minip atırǵanımda, há qapı qıstı ma de (O.Ábdiraxmanov). 5. Sóylew tilinde abbreviaturalar, ya ǵnıy sózlerdi qısqartıp, tek olardıń dáslerki bóleklerin aytıw kóbirek ushırasadı: basket, zam, neud, chlen-korr, velik. Mısalı: Texnikumdı tamamlar endi gosqa tayaplanıp júrgen kúnlerim edi. (Sh.Seytov). |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling