4 reja kirish asosiy qism

26 
 
o‘quvchilarni, bog‘cha yoshidagi bolalarni chorrahadan o‘tishga o‘rgatish uchun 
muhim vositalardan iborat bo‘lishi mumkin.
Modellardan foydalanishning yana bir sohasi modellashtirilayotgan 
ob’ektning xulqini bashorat qilishdan iborat. Texnik xarakteristikalarini o‘rganish 
uchun tovushdan tez uchadigan samolyotni qurish iqtisodiy jixatdan samarali 
hisoblanmaydi, ammo ularni modellashtirish orqali aniqlash mumkin bo‘ladi. 
Qolaversa, modellardan qimmatbaho yoki iqtisodiy jihatdan o‘zini oqlamaydigan 
yoki real holatdagi hulqini o‘rganish uchun ob’ektdan amaliy jixatdan foydalanib 
bo‘lmaydigan vaziyatlarda tajribalarni o‘tkazish va ularni boshqarishga imkon 
beradi. Sistema ustida bevosita tajribalar o‘tkazilganda, odatda uning ayrim 
parametrlarini o‘zgartirib, qolganlarini o‘zgartirmay olingan natijalar taqqoslanadi.
Real sistema juda ham qimmat bo‘lgan hollarda uning modelidan foydalaniladi.
Murakkab sistemaning modeli bilan tajriba o‘tkazilganda, xuddi real sistema ustida 
o‘tkazilgan tajribalardagi kabi uning ichki hususiyatlari va ularning o‘zaro aloqasi 
haqidagi ma’lumotlarni olishimiz mumkin. Bu holat model strukturasi 
elementlarnni o‘lchamga ega ekanligi va bu o‘lchamlarni boshqarib, uning hulqini 
nazorat qilishga imkon beradi.
Model ikki maqsaddan biri uchun xizmat qiladi: ifodalovchi, agar model 
ob’ektni chuqurroq anglash uchun xizmat qilsa; ko‘rsatmalovchi, agar model 
ob’ektning hulqini belgilovchi xarakteristikalarini qayta tiklash yoki bashorat 
qilishga imkon bersa. Ko‘rsatmalovchi model odatda ifodalovchi ham buo‘ishi 
mumkin, ammo aksi emas.
Texnik va ijtimoiy fanlarda qo‘llanadigan modellarning foydalilik darajasi 
modellarni qurishda foydalanilgan metod va vositalarga bog‘liq bo‘ladi.
Texnikada modellar yangi sistemalarni yaratish, mavjudlarini takomillashti-rishda 
yordamchi vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ijtimoiy sohada esa modellar faqat mavjud 
sistemalarni izoxlash maqsadida foydalaniladi. Sistemalarni ishlab chiqish uchun 
mo‘ljallangan modellar ularning asosiy xarakteristikalarini qamrab olgan bo‘lib, 
ob’ekt xususiyatlarini izoxlab berishi xam lozim.

---