4-tamoyilga binoan, ishlab chiqarishni ekologiyazatsiyalash, y a’ni
Download 367.62 Kb. Pdf ko'rish
|
3-maruza (sirtqi)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1.5 TABIIY RESURSLAR VA ULARDAN OQILONA FOYDALANISH Tabiiy resurslarni sin flan is hi
4-tamoyilga binoan, ishlab chiqarishni ekologiyazatsiyalash, y a’ni xomashyoga maxsus ishlov berish yo‘li bilan uni qo‘shimcha aralashmalardan tozalab, so‘ngra ishlatish zarurdir. Natijada, hosil bo‘layotgan chiqindilarning miqdorini ancha kamaytirishga erishiladi. S 0 2 ni miqdorini kamaytirish uchun yoqilg‘i tarkibidagi oltingugurt aralashmasini tozalab olinib, so‘ngra yoqiladi. S 0 2 ni hosil boiishini oldini olish u hosil bo‘lgandan keyin tozalashga qaraganda ancha qulay va arzonroqdir. Buning uchun yoqilg‘i kimyoviy usullar yoki gravitatsion separatorlar yordamida tozalab olinadi. Yoqilg‘ini yoqishdan oldin S dan tozalab, so‘ng yoqilishi jihozlarini ish samarasini oshirish, ular yuzasidagi korroziya jarayonini kamaytirish imkonini beradi. 1.5 TABIIY RESURSLAR VA ULARDAN OQILONA FOYDALANISH Tabiiy resurslarni sin flan is hi Tabiiy resurslar — insonlaming yashash vositalari bo‘lib, ular inson mehnati bilan yaratilmagan, aksincha unga bog'liq bo‘Imagan ravishda obyektiv ravishda mavjuddir. Tabiiy resurslarga bir necha (klassifikatsiyasi) sinflanishi mavjuddir. Ulami sinflarga ajratib o‘rganilishi - tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va himoya qilish myammolarini to ‘g ‘ri hal etish, imkonini beradi. I. Tabiiy sinflanish - tabiiy resurslarning biosferaning komponenti ekanligiga asoslangan. Tabiiy resurslar quyidagi asosiy guruhlarga (geologik va mineral) ajratiladi: 1. Iqlimiy 2. Suv 3. Tuproq 4. Faunistik 5. 0 ‘simlik 6. Atom 7. Planetar 8. Kosmik Ushbu barcha resurslar 2 turga boiinadi: real va potensial. Bevosita ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etuvchi resurslar — real tabiiy 30 resurslar deb ataladi. Ularga foydalanilayotgan yerlar, o ‘simliklar, neft, ko‘mir, elektr energiyasi, va h.k. misol bo‘la oladi. M a’lum sabablarga ko'ra, ishlab chiqarishda ishtirok etmayotgan, lekin, keyinchalik ishlab chiqarishga jalb etiladigan resurslar - potensial tabiiy resurslar deb ataladi. Demak, potensial resurslar ham m a’lum vaqt o ‘tishi bilan, ishab chiqarish texnik darajasini oshishi bilan real resurslarga aylanadi. Tabiiy resurslaming tugash darajasi bo'yicha sinflanishi. Insonlami tabiiy resurslarga ko‘rsatayotgan ta’siriga binoan, ular tugallanadigan va tugallanmaydigan turlarga ajratiladi. Ular esa, o ‘z navbatida, qayta tiklanmaydigan ( yer osti foydali qazilmalami), ya’ni ulardan foydalanish natijasida - nisbatan qayta tiklanadigan (tuproq, o ‘rmon), ya’ni qayta tiklash uchun uzoq vaqt myddati zarur. Qayta tiklanadigan (o‘simlik va hayvonot turlari, bazi bir mineral resurslar - masalan, dengiz va ko‘llarda yig‘ilib qoladigan tuzlar) turlariga bo‘linadi. Tabiiy resurslar T uaallanmavdigan Iqlim iy K osm ik Suv 1 Tugallanadigan \ Qayta tiklanadigan N isbiy tiklanadigan T iklanm ay digan havosi, sham ol y o g 'in -so ch in Q uyosh radiatsiyasi O 'sim lik , hayvonat T uproq, daraxt Foydali qazilm alar 7-rasm . Tabiiy resurslaming tugash darajasi bo‘yicha sinflanishi. Bundan tashqari, barcha resurslar yana quyidagi 2 guruhga ajratiladilar: 1. Almashtirilishi mumkin b o ‘lgan, ya’ni tejamli foydalanish maqsadida ba’zi bir resurslar boshqalari bilan almashtirilishi mumkin. Masalan, mineral yoqilg‘i resurslari o‘miga atom va quyosh energiyasidan foydalanish; 31 2. Almashtirilishi mumkin bo‘lmagan, masalan, atmosfera havosi (chunki uning tarkibida m a’lum belgilangan miqdorda kislorod, azot, uglerod oksidi va boshqalar bordir), ichimlik suvi, genetik resurslar (tirik organizmlar turlari). Ochiq dengiz resurslari, atmosfera havosi, Antarktida, kosmik bo‘shliq barcha davlat va xalqlar uchun umumiydir. Resurslarni sinflarga ajratish albatta shartlidir, chunki har bir resurs boshqasi bilan uzviy bogiangandir va boshqa ba’zi birlarini hosil bo'lishida ishtirok etadi. Lekin, ulami sinflarga ajratib o'rganish, ulami tabiatini, ulardan tejamli foydalanish va himoya qlishni, qayta tiklashni tashkil qilish imkonlarini beradi. Agar resurs tugallanmaydigan turga mansub b o isa, demak, undan cheksiz miqdorda foydalanish mumkin, degani emasdir. Balki, ulardan foydalanish jarayonida yana biz ulam i ifloslantiramiz va natijada uning sifat ko‘rsatkichlari ham yomonlashadi. Masalan, radioaktiv moddalar bilan ifloslangan havo hamma yerga tarqalishi natijasida global ifloslanish xavfi tug‘iladi; sanoat oqava suvlari, dalalardagi yuvuvchi suvlar suv havzalariga juda ko‘p miqdorda kimyoviy zahar moddalami olib keladi. 3. Tabiiy resurslaming iqtisodiy sinflanishi - resurslardan foydalanishning formalari va yo‘nalishlariga asoslangandir. Tabiiy resurslar asosiy ishlab chiqarish sohasida foydalaniladigan va ishlab chiqarish sohasida foydalanmaydigan turlarga ajratiladi. M a’lum sinfga mansub bo ig an tabiiy resurslaming k o ‘pchilik turlari bir vaqtda bir nechta iqtisodiy sinflarga mansub bo‘la olishlari mumkin. 32 Download 367.62 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling