5 – amaliy mashg’ulot Erkin bolg‘alash texnologik jarayonlari
Download 133.38 Kb. Pdf ko'rish
|
045-062
|
p
, d p , H p - mos ravishda pokovkaning tashqi, ichki diametri va balandligi; D, d, H - mos ravishda tishli g’ildirak homakining tashqi, ichki diametri va balandligi; Z D , Z d , Z H – mos ravishda tashqi, ichki diametri va balandligi quyimlari va ularning chekli og’ishlari, bularning qiymatlari 1.5.1-jadavalda keltirilgan. Quyimlar va ularning chekli og’ishlari kattaligi. 1.5.1-jadval. Detalning tashqi diametri D, mm Quyimlar va ularning chtrli og’ishlari, mm Tashqi diametr Z D Ichki diametr Z d Balandlik Z H 120 gacha 12 3 17 3 12 3 121…180 13 4 18 4 13 4 181…250 16 5 21 5 14 5 251…360 18 5 24 5 15 5 361…500 20 6 24 6 16 6 Izoh: masalan 12±3, 12 – quyim, ±3 – quyimning yuqori va pastki og’ishlari: +3 – yuqori, –3 – pastki og’ishi 1.5.3-rasm. Tishli g’ildirak homakini (qalin chiziq) va pokovkani (shtix chizig’i) chizmasi. Bolg’alashda qizdirish temperaturasini aniqlash Bolg’alash – po’latga ishlov berishning eng samarali va keng qo’llaniladigan usul. Bunda ishlov berishdagi temperaturaviy rejim tayor detallarning sifatiga va narxiga ta’sir qiladigan asosiy omillardan eng muhimidir. Po’latlarni temperaturasi bolg’alashdan oldin erish temperaturasidah 150-200 0 C past bo’lishi kerak. Bundan yuqori temperaturada po’lat quyib ketadi. Bolg’alash jarayonida metall soviydi va uni plastik deformatsiyalash qiyinlashadi va temperatura pasayishi bilan metallni umuman bolg’alab bo’lmaydi. Shuning uchun bolg’alashni ruxsat etilgan eng past temperaturadan 20-30 0 C dan yuqori temperaturada tugatish kerak. Po’lat uchun bolg’alashni boshalsh va tugatish temperaturalar oralig’i tajribalardan aniqlangan va 1.5.4-rasmda keltirilgan. 1.5.4-rasm. Po’latlarni bolg’alash temperaturalar oralig’ini aniqlash. Bolg‘alash jarayoni T max temperaturada boshlanib (1- chiziq), hamma texnologik jarayonlar T min (2-chiziq) temperaturagacha sovishigacha bajarilishi shart. Agar plastik deformatsiyani T min dan ancha yuqori temperaturada tamomlab quyilsa, pokovka po‘latida (ayniqsa evtekoiddan keyingi po’latlarda) yirik sementit hosil bo‘lib qoladi va uning zarbaga chidamliligi keskin pasayadi. Xomakini 1-chiziq (T max ) dan bir muncha yuqori temperaturagacha qizdirish metallning yirik donali tuzilishiga olib keladi va uning plastikligi pasayadi. Bu hol tuzatib bo‘ladigan nuqson deyiladi va bunda xomakini yumshatish orqali nuqson tuzatiladi. Bolg’alash uchun metallni qizdirishda hosil bo’ladigan nuqsonlar: - quyindi hosil bo’lishi; - uglerodsizlanish; - metalni meyorda qizdirmaslik; - metallni meyordan past temperaturagacha qizdirish; - metalni o’ta qizdirish (kuydirish); - metallni darz ketishi. Quyindi homakini qizdirganda uning ustida temir oksidi hosil bo’ladi. Quyindi – bu mo’rt mustahkamligi juda past, tarkibida 30% gacha bo’lgan modda. Quyindi metalning umumiy massasidan 3-5% tashkil etadi. Agar homakini bir necha marta qizdirish zarur bo’lsa, qancha metall yo’qolishini tassavur qilsa bo’ladi. Hosil bo’lgan quyindi miqdori metalni qizdirish temperaturasiga, qizdirish tezligiga, detal shakliga, po’lat tarkibiga yoqilgi turiga va boshqa omillarga bog’liq. Quyindini oldini olish uchun detall inert gazlar muhitida yoki tuzlar eritmasida qizdiriladi. Uglerodsizlanish netalni oksidlanishi bilan birga kechadi va metall sirt qatlamida uglerodni kamayishi bilan bog’liq, natijada po’lat yumshayadi va uning kimyoviy tarkibi o’zgaradi, mustahkamligi va qattiqligi toblanishga moyilligi kamayadi. Uglerodsizlangan qatlam qalin’igi 2-4 mmga yetadi, bu, ayniqsa mayda detallar uchun xavfli. Uglerodsizlanish 800-850 0 C da boshlanadi va po'lat tarkibidagi uglerod miqdoriga bog’liq, uglerod qancha ko’p bo’lsa uglerodsizlanish shuncha sekin kechadi. Uglerodsizlanishni oldini olish uchun qizdirish himoyalangan muhitlarda yoki vakuumli pechlarda bajariladi. Metalni meyordan past temperaturaga qizdirish – bunda xomaki hajmi bo’yicha bir tekis qizdirilmagan, bu holatni o’lchab aniqlab bo’lmaydi, shuning uchun xomakini har bir kesimi bo’yicha qizdirishni hisobiy yoki tajribadan aniqlangan qiymatni bilish lozim va unga qat’iy rioya qilish kerak. Meyorda qizdirmaslik temperaturaviy rejimga rioya qilmasligidan kelib chiqadi. Bu nuqsonni tuzatish yo’li – metallni termik ishlov berib yumshatish. Metalni o’ta qizishi – xavfli nuqson hisoblanadi. Bu nuqson detal 1250-1300 0 C qizdirilganda vujudga keladi. O’ta qizdirilgan metalldan tayorlangan detal tez sinadi, chunki metall donalari juda yiriklashadi. Bunday detal bolg’alash jarayonida darz ketishi mumkun. O’ta qizishga yo’l qo’ymaslik uchun temperatura tavsiya etilgan temperaturadan oshib ketmasligi kerak. O’ta qizigan metallni tuzatib bo’lmaydi, u qayta eritiladi. Metallni darz ketishi ham metallni qizdirish nuqsoni hisoblanadi. Ko’pincha bu nuqson legirlangan va asbobsozlik po’latlarning temperaturaviy rejimi buzilganda va bolg’alash T min dan past temperaturada davom etganda uchraydi. Buymlar sifatli bo’lishi uchun nafaqat qizdirish jarayoni, balki sovitish jarayoni ham muhimdir. Juda tez sovitish termik tashqi datzlar paydo bo’lishiga olib kelishi mumkin. Qotishmani issiqlik o’tkazuvchanligi qancha past bo’lsa va buyum o’lchami qancha katta bo’lsa, sovitish shuncha sekin bo’lishi kerak. Sekin sovitish havoda, yopiq qutilarda buyumlar ustiga qum, kul, shlak to’kilib, yoki pechlarda amalga oshiriladi. Masalan, yuqori legirlangan asbobsozlik po’latdan olinayotgan pokovkalar o’lchamiga qaramasdan pechlarda sovitiladi, diametri 500 mm dan katta bo’lgan konstruktsion po’latdan tayorlanayotgan pokovkalar ham pechlarda sovitiladi. Bolg’alash buyumlarni qizdirish uchun qo’llaniladigan pechlar Sanoatda davriy ishlaydigan kamerali alangali pechlar keng qo’llaniladi (1.5.5- rasm). Metall alohida guruhlar bilan pechga yuklanadi. Kerakli temperaturagacha qizdirilgan xomakilar ketma-ket pechdan olinadi va deformatsiyalanadi. Butun guruh ishlab bo’lganidan keyin pechga yangi guruh yuklanadi. 1.5.5-rasm. Kamerali pech sxemasi: 1-taglik; 2-pech sirti; 3-devorlar; 4-pech usti; 5-darcha; 6-kanal; 7-forsunkalar; 8 –pech eshigi. Pech ichi o’tga chidamli shamot g’ishtdan terilgan metall sirtdan tashkil topgan. Pechning yon devorida 5-darcha joylashgan, undan xomakilar pechga yuklanadi, darcha 8-pech eshigi bilan yopiladi. Yoqilgi (mazut, yonuvchi gaz, kukun shakli koks) 7 - forsunka yoki gorelkalardan purkalib yonadi. Qizigan gazlar issig’ini 1-taglikda joylashgan xomakilarga berib, 6-kanaldan chiqib ketadi. Qizdirishga ketgan vaqt Qizdirishga ketgan vaqt xomaki o’lchamlarga va kimyoviy tarkibiga bog’liq. Bir tomondan quyindi hosil bo’lishini kamaytirish va ish unumini oshirish uchun qizdirish vaqtini kamaytirish kerak. Ikkinchi tomondan o’lchamlari katta bo’lgan xomakilarni hamda yuqori uglerodli va yuqori legirlangan po’latlarni asta sekin hatto pog’onali qizdirish lozim. Xomakini pechda qizdirish vaqti (τ) prof. N.N. Dobroxotov formulasi yordamida topiladi ([τ]-soatda): (1.5.2) 1.5.6-rasm. Xomakilarni pech tagligiga joylashtirishga ko’ra Dobroxotov formuladagi - ko’ffitsientining qiymati (1.5.6-rasmdan foydalanib topiladi). 1.5.6-rasmda - koeffitsient, xomakining pech tubida joylashishga bog‘liq; k - koeffitsient, uglerodli va kam legirlangan po‘latlar uchun 10 ga teng, yuqori legirlangan po‘latlar uchun 20 ga teng, o’lchov birligi Download 133.38 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|