5-мавзу: Метал конструкцияларини ҳисоблаш асослари Режа

5.2.1-расм. Пайванд бирикмалар
Бурчакли чоклар, таъсир қиладиган кучнинг йўналишига нисбатан
-ёнбош ёки кўндаланг бўлиши мумкин. Фазода жойлашиш вазиятига кўра
-пастки, вертикал, горизонтал ва шипли бўлади.
Учма-уч пайванд бирикмаларда бириктириладиган (элементларнинг) листларнинг қалинлиги 10 ммдан ошса, чок сифатини ошириш мақсадида, бирикма қирраларига “V”, “X” ва “U” шаклида ишлов берилади.
Пайванд чокнинг мустаҳкамлиги чокнинг турига, пайвандлаш усулига, кучланишлар характерига ва чок металининг мустаҳкамлигига боғлиқ бўлади. Пайванд чокнинг мустаҳкамлиги унинг ҳисобий қаршилиги билан белгиланади.
Учма-уч пайванд бирикмаларни ҳисоблаш
Учма-уч пайванд бирикмалар (5.2.2-расм) сиқилишга ишончли ишлагани туфайли, пайвандлаш усулидан қатъий назар, уларнинг ҳисобий қаршилиги асосий металнинг ҳисобий қаршилигига тенг деб олинади.
Чўзилишга учма-уч пайванд бирикмлар бир мунча ёмон ишлайди, шунинг учун уларнинг ҳисобий қаршилиги, агар чок сифати физик усулда текширилмаса асосий металга нисбатан 15 % камайтириб олинади.
Учма-уч пайванд бирикмаларда чок металининг ҳисобий қаршилиги
-R_wu [4] га мувофиқ қуйидагича бўлади.
1. Сиқилишга, чўзилишга ва эгилишга ишлайдиган чоклар, пайвандлаш усулидан қатъий назар, чокнинг сифати физик (ультратовуш, электромагнит, рентген) усулида текширилса:
ёки (5.2.1)
бу ерда R_y,R_u, -асосий металнинг оқувчанлик чегараси ёки вақтинчалик қаршилиги бўйича аниқланган ҳисобий қаршиликлари 3-иловада келтирилган.
2. Чок сифати физик усулда текширилмаса, чўзилишга ва эгилишга ишлайдиган чоклар
(5.2.2)
3. Чок силжишга ишласа
(5.2.3)
бу ерда: R_s асосий металнинг сигжишга нисбатан ҳисобий қаршилиги;
R, R-учма-уч пайванд чокларнинг вактинчали қаршилиги ва оқувчанлик чегараси бўйича аниқланган ҳисобий қаршиликлари.
4. Учма-уч пайвант чокининг кесим юзи
(5.2.4)


5.2.2-расм. Учма-уч пайванд бирикма
бу ерда: t_min-пайвандланадиган элементлар қалинлигининг кичиги
l_w=l-2t_min-чокнинг ҳисобий узунлиги l-асосий элемет эни.
Сиқилишга ва чўзилишга ишлайдиган учма-уч пайванд чоклардаги кучланиш:
(5.2.5)
Чокга бўйлама “N” ва кўндаланг “Q” кучлар таъсир қилган пайтда чокларда нормал ва уринма кучланишлар ҳосил бўлади.
(5.2.6)
(5.2.7)
Чўзилишга ишлайдиган элементларда асосий металл билан чок металининг мустаҳкамлигини тенглаштириш мақсадида, чок қия (α=45⁰C÷65⁰C) қилиб бажарилади. Бу ҳолатда чокнинг мустаҳкалигини текшириш шарт эмас. Қия қилиб бажарилган чок, бўйлама куч таъсири остида бўлса, унда кучланишларнинг тенг таъсир етувчиси:
(5.2.8)
бу ерда: ; ; ; мос равишда нормал, ўринма кучланиш ва чокнинг ҳисобий кесим юзи.
Учма-уч пайванд чоки, эгувчи момент таъсирида:
(5.2.9)
Эгувчи момент ва бўйлама куч таъсирида:
(5.2.10)
Кўндаланг куч таъсирида:
(5.2.11)
бу ерда Q-кўндаланг куч ; J_w, , S_w -чокнинг инерция ва статик моментлари.
Эгувчи момент ва кўндаланг куч таъсирида, чокнинг сифати физик усулда текширилмаса:
(5.2.12)
бу ерда σ_wx, σ_wy,- перпендикуляр йўналишда ҳосил бўладиган кучланишлар,
- қирқилишдан ҳосил бўладиган кучланиш.
Бурчакли чоклар
Бурчакли чокларни ҳисоблашда, чокнинг кўндаланг кесими деб, чок ҳосил қилган шартли учбурчак катети қабул қилинади. Чокда ҳосил бўлган қавариқликлар ва ботиқликлар ҳисобга олинмайди