5 O’zbekiston respublikasi oily va o’rta ta’lim vazirligi

A'zo faoliyatining buzilishi simptomi: 
     
-Ichak tutilishi belgilari 
     
-Bezli apparat gipo- , gipersekretsiyasi 
     
- Boshqa funksiyalar buzilishi 
   
 A'zo  faoliyatining  buzilishi  simptomi  ko’pchilik  kovak,  parenximatoz  va 
endokrin a'zolar saratonida kuzatiladi. Kovak a’zo bo’shlig’ining o’sayotgan o’sma 
(A. A. Shayn bo’yicha obturatsiya fenomeni) tufayli asta-sekin yopilishi, torayishi, 
ezilishi  bilan  bog’liq,  yoki  bezli  apparat  maxsus  va  yondosh  funksiyalarning 
pasayishi bo’ladi.  
 Haqiqatdan  ham  turli  a'zolar,  hatto  turli  a'zo  qismlari  har  xil  funksiyalarni 
olib  borishadi.  Shunga  binoan    turli  a'zolarda  va  o’sha  a'zoning  turli  qismlarida 
"funksiya buzilishi simptomi" bir xil ifodalanmaydi. 
 Qizilo’ngach  bo’shlig’ining,  oziq  o’tqazish  asosiy  funksiyasi  bo’lgan, 
obturatsiyasi  (boshlanishida  qisqa,  funksional),  keyin  doimiy  (organik)      
disfagiyaga  olib  keladi.  Bronx  o’tkazuvchanligining  markaziy  o’pka  saratonida 
buzilishi  atelektaz  va  xansirashga  olib  keladi. Siydik  chiqarish  kanali  va  umumiy 

---

 
66 
o’t  yo’li  o’sma  bilan  ezilishi  oqibatida  oshqozon  osti  bezida  ushbu  yo’llarda 
o’tkazuvchanlik buzilishiga olib keladi (sariqlik, anuriya). 
  
Oshqozon saratonining turli xil klinik simptomatikasi ushbu a'zoning har xil 
(motor-evakuator,  rezervuar,  sekretor,  bakteriotsid,  qon  hosil  qiluvchi,  ekskretor, 
so’ruvchi) funksiyalari bilan bog’liq. Xususan oshqozon  chiqish qismi saratonida 
motor-evakuator funksiya, anemiyaga qarshi faktor ishlab chiqariladigan oshqozon 
tubi  saratonida  esa  qon  ishlab  chiqaruvchi  funksiya  buziladi.  Sekretor,  hamda 
bakteriotsid  funksiyaning  buzilishi  oziq  massalarining  bijg’ish  jarayoniga  olib 
keladi.  Shu  bilan  birga  rezervuar  va  boshqa  funksiyalar  buzilishi  kuzatiladi. 
Shuning  uchun  o’sma  joylashish  joyiga  va  funksional  buzilish  darajasiga  qarab 
klinikada - oshqozonda noqulaylik xissi yoki anemiya, yoqimsiz xidli kekirish yoki 
disfagiya   birinchi o’ringa chiqadi. 
  
Chambar ichakning chap qismi ( sigmasimon va to’g’ri ichak ampulasining 
yuqori  qismi)    o’ng  qismiga(  kattaroq  axlat  massalarini  o’tqazuvchi)  nisbatan 
funksional  farqi  kichik  bo’lsada,  umuman  boshqacha  klinik  simptomatikaga  olib 
keladi  -  qisman  yoki  to’liq  ichak  tutilishi  kuzatiladi.  Ma'lum  miqdorda  bunga  
o’sma o’sish shakli ham sababchi bo’ladi. Yo’g’on ichak chap qismida ko’pincha 
infiltratsiyalanuvchi  yoki  stenozlovchi,  o’ng  qismida  esa  -  ekzofit,  parchalanish, 
intoksikatsiya  va  anemiya  simptomlari  bilan  kuzatiluvchi    saraton  shakllari 
uchrashi aniqlangan. 
  
Bolalarda  kattalarga  qaraganda  a'zo  funksiyasi  buzilish  simptomi  bir  xil 
bo’lmaydi, ko’pincha kovak a'zolardan tashqarida joylashgan saratonda kuzatiladi. 
Natijada  o’tkazuvchanlik  buzilishi  tashqaridan  ezilish  yoki  kompressiya 
(qizilo’ngach,  siydik  nayi,  umumiy  o’t  yo’li),  parenximatoz  a'zolar  (jigar, 
buyraklar va boshqa) rezerv va funksional imkoniyatlarining, ko’rish o’tkirligining 
pasayishi  MNS o’smalarida, ko’z tur pardasida, bug’imlar harakatchanligi  
 pasayishi bo’ladi. 
  
Saraton  uchun  a'zo  funksiyasining  buzilish  simptomlari  kuchayib  borishi 
tipik hisoblanadi. Ayrim xollarda o’tkazuvchanlik to’xtashi to’satdan sodir bo’ladi, 
keyin  vaqtincha  qayta  tiklanishi  mumkin.  Bu  devor  spazmi  bilan  bog’liq  bo’lib 

---

 
67 
mavjud  bo’lgan  o’sma  fonida  kuzatiladi  (o’sma  o’tkazuvchanligi  buzilishining 
funksional bosqichi), xato taktika manbai hisoblanadi. Aytib o’tilganlarni hisobga 
olib  qat’iy  qoidaga  amal  qilish  kerak:  hatto  a'zo  funksiyasining  vaqtinchalik 
buzilishida ham  saraton haqida o’ylash kerak. 
Patologik ajralmalar simptomi: 
-Qonli 
-Yiringli 
-Shilliqli 
 Patologik  ajralmalar  simptomi  saratonning  hamma  shakllarida  uchraydi, 
biroq ekzofit o’smalar uchun ko’proq xarakterli. Masalan; devordan boshlanadigan  
to’g’ri  ichak  ampulyar  qismi  va  chambar  ichak  o’ng  yarim  qismi  o’smasi. 
O’smaning tez o’sishi va o’sishga mos bo’lmagan tomir arxetiktonikasi mukammal 
emasligi  oziqlanish  buzilishiga  olib  keladi,  oziqlanish  yetarli  emasligi  nekrozga 
olib  keladi,  nekroz  yaralanishga,    yaralanish  qon  ketishiga  va  infeksiya 
qo’shilishiga  olib  keladi.  Buning  natijasida  ko’pchilik  kovak  a'zolar  va  jinsiy 
a'zolar  uchun  yaqqol  yoki  yashirin  patologik  ajralmalar  tayanch  simptomi 
hisoblanadi: yiringli, qonli va shilliqli. Ko’pincha aralash xarakterda bo’ladi. 
 Patologik  ajralmalar  infiltrativ  saraton  shakllarida  ham  kuzatiladi,  lekin 
kechgi bosqichlarda. Chunki bunday o’smalarda stroma ustunlik qiladi va atrofdan 
normal  to’qima  bilan  o’ralgan  bo’lib,  undan  yuqori  raqobatchiligi  hisobiga  oziq 
moddalarni  oladi.  Natijada  saratonning  infiltrativ  shakllarida  a'zo  devorlari 
atrofiyasidan yuzaga keluvchi torayish, stenoz, ichiga tortilishni birinchi navbatda 
aniqlash imkonini beradi. Keyinchalik butun a'zo o’lchami kamayadi, buni sut bezi 
“zirxli shaklida" kuzatish mumkin. 
  
To’qimalar  har  xilligi  va  mo’rtligi  tufayli,  kalsiy  tuzlari  kam  miqdorda 
bo’lganligidan,  davriy  funksional  va  mexanik  yuklamalardan  keyin  qon  ketishi 
odatda  kam  bo’ladi.  Klinik  jixatdan  bunaqa  qon  ketishi  teri  qoplamalari 
oqarganligi  ,  bosh  aylanishi  bilan  ifodalanadi.  Ko’pincha  qon  ketishi  yashirin 
bo’lganligidan  lobarator  aniqlashni  talab  qiladi.  Yo’g’on  va  to’g’ri  ichak, 
qizilo’ngach  va  oshqozon  saratonida  axlatda  qon  bo’lishi  mumkin.  Yaqqol  yoki 

---

 
68 
yashirin  gematuriya  buyraklar  yoki  siydik  qopi  saratoni,  qon  tuflash  -  bronxlar 
uchun  xarakterli  bo’lishi  mumkin.  Jinsiy  yo’llardan  qonli  ajralmalar  (go’sht 
yuvindisi rangida) bachadon tanasi va bo’yni saratoni uchun xos hisoblanadi. 
 O’smaning  qizilo’ngach  shilliq  qavati  nerv-reflektor  apparatini  ta'sirlashi 
gipersalivatsiyaga olib keladi. Bu ayrim hollarda saratonning birinchi belgilaridan 
biri  hisoblanadi.  Lekin  bemorlarning  o’zlari  bunga  ahamiyat  berishmaydi  va 
faqatgina  maqsadga  yo’naltirilgan  so’rovda  ularda  xuddi  chekuvchilardek  so’lak 
ko’p ajralishi kuzatiladi, uyqudan keyin va boshqalarda  yostiqda izlari aniqlanadi. 
Yo’g’on  va  to’g’ri  ichak  saratonida  shilliq  qavatni  o’sma  komponentlari,  ich 
qotishlarda  qattiq  axlat  massalari  ta'sirlashi  xisobiga  shilliq  ajralmalar  aniqlanadi. 
Yiringli  va  yiringli-qonli  ajralmalar  odatda  rivojlangan  saraton  shakllarida 
parchalanishini xarakterlaydi. 
Og’riq xissi simptomi 
  
Kam bilinadigan noqulaylik hissi, to’lib qolganlik hissi va boshqalar. 
  
O’tmas doimiy bo’lmagan og’riq hissiyoti 
  
Ifodalangan doimiy og’riqlar 
  
Onkologik  amaliyotda  "og’riq"  atamasi  emas  "og’riq  hissiyoti"  mos  keladi, 
chunki  o’smalar  boshlang’ich  bosqichlarda  og’riqsiz  rivojlanadi,  keyinroq 
bemorlar  tomonidan  har  doim  ham  og’riqqa  o’xshamasdan  qabul  qilinadigan 
hissiyot paydo bo’ladi. Masalan; qizilo’ngach saratonida "to’sh ortida yot modda" 
hissi yoki oshqozon saratonida noqulaylik hissi. A'zoning uning ichidagi moddalar 
bilan  to’lishi  (oshqozon  distal  qismi,  yo’g’on  ichak  chap  qismi  saratonida) 
natijasida to’lib qolish hissi, shishib ketish hissiga olib keladi, undan xalos bo’lish 
esa to’liq yengillashishga olib keladi. 
 Aniq  ifodalangan  og’riqlarning  yo’qligi  shifokorga  o’z  vaqtida  murojat 
qilmaslikka sabab bo’ladi. Faqatgina vaqt o’tishi bilan og’riq hissi doimiy bo’ladi. 
 Ma'lum  miqdorda  og’riq  hissining  intensivligi  va  takrorlanishi  anatomik 
soxa innervatsiyasiga bog’liq. Oshqozon osti bezi dum va tana qismi, to’g’ri ichak  
anorektal  qismi  saratonida,  suyak  sarkomalarida  og’riq  hissi  simptomi  asosiy 
hisoblanadi. 

---

 
69