5 O’zbekiston respublikasi oily va o’rta ta’lim vazirligi

Onkologiyada deontologiya prinsiplari 
 -Bemor ro’xiyatining maksimal ximoyasi; 
-Xar bir yomon sifatli o’smasi bor bemor davolanish xuquqiga ega. 

---

 
59 
        Yomon  sifatli  o’smasi  bor  bemorlar  bilan  ishlashda  axloqiy  va  deontologik 
prinsiplarga amal qilish muxim axamiyatga ega. Bunaqa bemorlar xolatiga kasallik 
eng  kuchli  ruxiy-travmatik  ta'sir  ko’rsatadi.  Ko’plab  mualliflar  ma'lumotlariga 
karaganda juda xam ko’p onkologik  bemorlar ruxiyatida obsessiv-fobik va asteno-
depressiv  buzilishlar  belgilari  kuzatiladi.  Bu  emotsional  labillik,  o’lim  xavfi 
shilimshiq g’oyalari, tushkunlik va o’zi bilan o’zi ovora bo’lish bilan, xavotirlanish 
vasvasasi,  xalokatga  maxkumlik  xissi,  o’z  kasalligidan  umidsizlik,  keyingi 
xayotning kelajagi yo’qligi, o’z joniga qasd qilish xayollari bilan namoyon bo’ladi.  
Eng  avvalo  xar  bir  bemorda  insonni,  shaxsni  ko’ra  olish  lozim.  Ruxiy 
xususiyatlar,  bilim  darajasi,  xarakter  va  xayot  tajribasi  (xamma  insonlar  singari) 
bemorlarda xar xil. Bemor  o’z fikriga ega bo’lishi mumkin. Vaziyatni  ko’ra olish 
unda  nisbatan  boshqacharoqdir.  Bemor  nuqtai  nazariga  xurmat  bildirib, 
tushunishga,  xarakat  qilish,  g’ururini  kamsitmasdan  xushmuomilalik  bilan  fikrini 
to’g’irlash kerak. Xar bir inson bilan muomala qilishni urganish lozim. 
 Onkologik  bemorning  xissiyot  va  fikrlarini  to’liq  tushunishga  erishish 
mumkin  bo’lmaydi.    Birlamchi  ko’rik  davridanoq  onkologik  bemor  qo’rquv, 
xavotir, depressiya belgilari bilan ifodalanuvchi og’ir emotsional stressni xis qiladi. 
Bu xolatda xulq-atvorning turli ko’rinishlari bo’lishi mumkin, bulardan noadekvat 
reaksiyalar:  kasallikni  inkor  etish,  davolanishdan  bosh  tortish,  tajovuzkor  yoki 
suiqasd qilish kayfiyati kuzatiladi.  
 Lekin  xatto  tashqi  tomondan  xam  tinch  ko’ringan  bilan  bemor 
atrofdagilardan yashirishga xarakat qilib, o’z kasalligi xaqida o’ylaganda qo’rquvni 
xis  etadi.  Bemorning  yashirin  salbiy  emotsiyalari  tayyorlanmagan  shifokor 
nazaridan  chetda  qoladi.  Uning  e'tiborsiz  va  yuzaki  yondashuvi,  undan  xam 
yomoni  uziga  bino  qo’yishi  va  qo’polligi  bemor  xavotirini  chuqurlashtiradi, 
kasallik kechishini yomonlashtiradi. 
 Shuning  uchun  birlamchi  ko’rikda  malakali  shifokor  bemor  bilan  o’zaro 
ishonchli munosabat o’rnatishga, uning gaplariga xurmat bildirib, xavotir sababini 
aniqlashga,  stressni  yumshatishga  (xech  bo’lmasa  chuqurlashtirmaslikka),  e'tibor 
bilan xamdardlik bildirib davolanishga ruxiy tayyorlashga xarakat qiladi. 

---

 
60 
 Asta  -  sekinlik  bilan  onkologik  bemor  ruxiy  tomondan  o’z  kasalligiga 
moslashadi. A. V. Gnezdov moslashishning bir nechta bosqichlarini tafovut qiladi: 
  
- psixologik shok 
 - "inkor qilish reaksiyasi" (kasallikni qabul qilmaslik) 
 - tajovuzkor xarakatlar ("taqdirning adolatsizligi" ga javob sifatida) 
 - depressiya (tushkun kayfiyat xolati) 
 -  kasallikni  qabul  qilish  (tinchlanish,  "taqdirdan  qochib  qutilishning  iloji 
yo’qligi" ga rozi bo’lish, nisbiy o’zaro mos ichki xolat). 
 Ushbu  bosqichlarni  bosib  o’tish  uchun  vaqt  kerak  bo’ladi,  davomiyligi 
individualdir  (oylar,  yillar).  Bu  yangi  xayotga,  statsionar  sharoitiga,  tibbiy 
xodimlarga,  kasallikka,  davolanishga,  xayotdan  ko’z  yumish  mumkinligiga 
ko’nikishdir. 
  
"Yo’qotishning  psixologiyasi  va  psixoterapiyasi"  kitobida  (2002)  A.  V. 
Gnezdilov  tarqalgan  o’smasi  bor  bemorlar  psixologik  reaksiyalarini  tushuntirib, 
ularni  aybsiz  o’limga  xukm  qilingan,  noma'lum  vaqtda  amalga  oshiriladigan 
shaxslar  xissiyotlari  bilan  tenglashtirish  mumkinligini  yozgan.  Bu  saraton  xaqida 
davolab  bo’lmaydigan,  azobli,  o’limga  olib  keladigan  kasallik  sifatida  tasavvur 
bo’lishi bilan bog’liq, bemorda o’limdan qo’rquv, ishonchsizlik chaqiradi, iroda va 
inson qadrining kamsitilishiga olib keladi. 
 Shu  bilan  bir  vaqtda  uchrab  turadigan  xolatlar  va  bemorlar  shaxsiyatining 
xar  xilligi  xar  bir  xolat  uchun  to’g’ri  keladigan  deontologik  qoidani  keltirib 
bo’lmaydi.  Shuning  uchun  intuitsiya  va  muloqot  ko’nikmalarini  rivojlantirish 
kerak. 
  
Bemor  kayfiyatini  tushunib,  eshitishni  bilish  lozim,  suxbatni  kerakli 
tomonga burish kerak, bemor ruxiy xolatiga mos keladigan axborotni xisobga olib,  
xaqiqiy  tashxis  va  kasallik  oqibati  to’g’risidagi  mavzudagi  murakkab  savollarga 
javob berish kerak. Bunda o’ylab ko’rilmagan oshkoralikka yo’l qo’yib bo’lmaydi. 
Aytilishicha:  "Mening  yonimda  turgan  shifokor  birdaniga  aytadi:  "Xaqiqatni 
bilishni xoxlaysizmi?" --- va albatta men aytaman: " Xa, xoxlayman". Bu xaqiqatni 
baxam  ko’rib  xamma  og’irlikni  menga,  shu  narsasiz  xam  kuchsizlanib  qolgan 

---

 
61 
yelkalarimga  ,  ag’darishadi  va  meni  uyqusiz  tunlari  azob  chekishim  uchun 
indamasdan  qoldirib,  yengil  yurak  bilan  ketishadi.  Naxotki  mening  qadamlarim 
bilan,  men  bilan  birga, shoshilmasdan  utishning  iloji  bo’lmasa"  (P. Darnford  "Bu 
yo’lni baxam ko’r", 2003y.). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 

---

 
62