5 O’zbekiston respublikasi oily va o’rta ta’lim vazirligi

2.4. Saraton oldi va fon kasalliklari haqida tushuncha. 
 Saraton oldi kasalliklari - bu umumiy populyatsiyaga qaraganda yuqori ehtimollik 
bilan  saratonga  o’tadigan  holat.  Lekin  saraton  oldi  foni  borligi  bu  saratonga 
shubhasiz o’tadi degani  emas. Saraton oldi   kasalliklari 0,5-1%  holatlarda  yomon 
sifatliga  o’tadi.  Saraton  oldi  kasalliklari  spektri  judayam  keng.  Ularga  deyarli 
hamma  surunkali  yallig’lanish, spetsifik  va  nospetsifik  jarayonlar  kiradi. Masalan 
oshqozonda bu - turli etiologiyadagi surunkali gastrit, shuningdek oshqozon yarasi 
sababli qilingan rezeksiya; o’pkada - surunkali bronxit; jigarda surunkali gepatit va 
sirroz;  sut  bezidagi  disgormonal  jarayonlar  -  mastopatiya;  endometriydagi 
giperplastik  jarayonlar  -  bezli  giperplaziya;  bachadon  bo’ynida  -  erroziya  va 
leykoplakiya;  qalqonsimon  bezdagi  diffuz  va  tugunli  buqoq;  kasbga  oid  dermatit 
chaqiruvchi  kimyoviy  agentlar,  shilliq  qavati  kuyishlari;  virusli  kasalliklar                       
(bachadon bo’yni papillomavirus infeksiyasi); yaxshi sifatli o’smalar (oshqozon va 

---

 
53 
yo’g’on  ichak  adenomatoz  poliplari,  neyrofibromalar);  parazitar  kasalliklar 
(opistarxoz va b.). 
 Saraton oldi holatlariga - fakultativ saraton oldi kasalligi (fakul'tativ saraton 
oldi) va saraton oldi holatlari - obligat saraton oldi kasalligi (obligat saraton oldi) 
kiradi.  Erta  saratonga  predinvaziv  saraton  (carcinoma  in  situ)  va  erta  invaziv 
saraton  -  mikrokarsinoma  kiradi.  Shunday  qilib  erta  onkologik  patologiyada  4  ta 
ketma ket keladigan saraton morfogenezi fazalarini ajratish mumkin: 
  
I - saraton oldi holatlari - fakultativ saraton oldi kasalliklari; 
         II 
- 
predinvaziv 
saraton 
- 
carcinoma 
in 
si                                                                                                                              
tu; 
        III - erta invaziv saraton. 
 Saraton oldi I fazasiga - fakultativ saraton oldiga turli hil atrofik va distrofik 
o`zgarishlar bilan kechadigan, regenerator mexanizmlar bilan bo’ladigan surunkali 
kasalliklar,  hujayralar  proliferatsiyasi  o`chog`ini  yuzaga  keltiradigan,  o’sma 
o`chog`i  paydo  qilishi  mumkin  bo`lgan  disregenerator  jarayonlar  va  metaplaziya 
kiradi.    Fakultativ  saraton  oldi  kasalliklari  judayam  kam  hollarda  yomon  sifatli 
hosilalarga  aylanadi.  Fakultativ  saraton  oldiga  sut  bezi  yo`llari  epiteliysi 
proliferatsiyasi  bilan  disgormonal  giperplaziyasi,  shilliq  qavati  chuqur  qayta 
qurilishi  bilan  bo’ladigan  atrofik  gastrit,  bachadon  bo’yni  erroziyasi,  teri 
muguzlanishi, keratoakontoma, papilloma va boshqalar kiradi. 
 Saroton  oldi  II  -  obligat  saraton  oldi.  Obligat  saraton  oldi  kasalligi  odatda 
nasliy yoki tug`ma omillarga bog’liq bo`lib, erta yoki kech saratonga aylanadi. Bu 
fazaga  displaziya  (dys  -  buzilish,  plasis  -  hosila  )  kiradi,  har  doim  disregenerator 
jarayon ichida paydo bo’ladi hamda yetarli bo’lmagan va o’lik bo’lmagan to`qima 
uzoq  elementlarining  tabaqalashishi  bilan,  hujayralar  yetilishi  va  proliferatsiyasi 
o’rtasida o`zaro moslik buzilishi bilan kuzatiladi.