5 O’zbekiston respublikasi oily va o’rta ta’lim vazirligi

 
 2.5. Onkologiyada deontologiya muammosi 
 Tibbiy deontologiya (grekcha deon - burch, majbur; logos- so’z, ta'limot) - 
tibbiy  hodimning  bemor  va  jamiyat  oldidagi  burchi  haqidagi  fan;  bunda  nafaqat 
kasbga  oid  balki  eng  avvalo  ahlokqiy,  ma'naviy,  odamiylik  jihatlari  haqida  gap 
boradi. 

---

 
56 
 Har    bir  tibbiy  hodim  o’z  ish  faoliyatida  "Xalqaro  Jeneva  tibbiy 
assotsiatsiya deklaratsiyasi"(1994), "Tibbiy ahloq xalqaro kodeksi"(1983) ga amal 
qilishi kerak.  
  
"Xalqaro  Jeneva  tibbiy  assotsiatsiya  deklaratsiyasi":  "Tibbiy  birlashmaga 
a'zo  bo’lar  ekanman,  men  o’z  hayotimni  insonparvarlikning  eng  yuksak 
maqsadlariga xizmat qilishga tantanali qasamyod qilaman" deb ta'kidlangan. 
Mashxur  onkologlar,  akademik  N.  N.  Bloxin  va  N.  N.  Petrov  bemorlarga 
yordamning  psixologik  va  ahloqiy  jihatlariga  katta  ahamiyat  berishgan.  N.  N. 
Bloxin  qayd  etishicha,    deontologiya  keng  ma'noli  tushuncha  bo’lib,  o’z  ichiga: 
"shifokorning bemorga yordam bera olishi, bemorlar bilan, ularning qarindoshlari,  
kasbdoshlar, o’z ustozlari bilan to’g’ri munosabatda bo’lishni" oladi. 
    "Tibbiy  ahloq  xalqaro  kodeksi"(1983)  ta'kidlashicha:  "  Shifokor  bemorning 
insoniy  g’ururiga hurmat  va hamdardlik  bilan  munosabatda bo’lishi hamda  tibbiy 
yordamning kasbiy mutaxassislikdan  qat’iy nazar hamma jihatlariga javob berishi 
kerak". 
 Tibbiyot  hodimining  tashqi  qiyofasi,  bemorlar  bilan,  ularning  ota-onalari, 
qarindoshlari bilan muloqot qilish san'ati o’zaro hamfikrlikni yuzaga keltiradi yoki 
aksi  bo’lganda,  e'tiborsizlik  va  qo’pollik  shifokordan  uzoqlashtiradi,  salbiy 
xissiyotlarni, hatto tajovuzkor harakatlarni chaqiradi.  
 Tartiblilik, mehribonlik, aniqlik va o’z ishiga talabchanlik - yoshidan qat’iy 
nazar tibbiy hodimga e'tiborni qaratadigan xislatlardir. 
   Aniqlik  va  o’z  ishiga  talabchanlik  -  bu  asosiy  xususiyatlarga  e'tiborsizlik 
yaramaydi. Agar siz bemor bilan aniq bir vaqtda uchrashuv tayinlagan  bo’lsangiz 
belgilangan vaqtda o’sha joyda bo’ling; lekin qandaydir uzrli sababga ko’ra (tezkor 
operatsiya, boshqa bemorga chaqiruv ) uchrasha olmasangiz yozib qoldiring yoki  
shaxsan uzr so’rang, lekin uchrashuv haqida unutmaganingizni bildiring.  
 Mehribonlik.  
Bu unutilgan so’z tibbiy hodimning bemorga, azoblariga hamdard bo’lishini, 
qarindoshlariga  hamdard  bo’lishini,  og’ir  kasal  yotgan  farzandi  bor  ota-onalar 

---

 
57 
holatini,  qayg`u  azobi  va  yo’qotish  xissini  tushunishni  talab  etadi.  O`ziga  bino 
qo`yish, sun'iy  "buyuklik", ko`ngilchanlik bu yerda o`z o`rniga ega emas. 
 O`zgalarga  yaxshilik  istash,  shifokor 
marhamatliligi 
-  davolash 
muvaffaqiyatining  asosidir.  Haddan  tashqari,  ayrim  hollarda  soxta  qaxrli  qiyofa, 
norozi  yuz  qiyofasi,  o`tkir  ohang  yosh  tibbiy  hodimlarga  tuyulgandek  obro’ini 
mustaxkamlamaydi.  Bemor  bilan  muloqotda  shoshilmaslik,  aniq  ketma-ketlik, 
ifodalangan  dikkatlilik  tibbiy  professionalizmga  kiradi.  Yo’l  yo’lakay  bemorni 
ko’zdan  kechiruvchi  tibbiy  xodim  juda  xam  yomon  ta'ssurot  uyg’otadi,  zero 
shoshilish  jiddiy  xatolar  va  kamchiliklarga  olib  keladi.  "  Qisqaroq  gapiring  men 
shoshilyapman", "kutishga vaqtim yo’q, yana 20 ta bemorim bor" va boshqa  
iboralarni ishlatish mumkin emas. Xattoki sharoit xuddi shunaqa bo’lsa xam bemor 
tibbiy  xodimni  e'tiborli  va  mexribon  ko’rishni  istaydi.  Siz  rostdan  xam 
shoshilayotgan  bo’lsangiz  qo’yidagicha:  "  Kechirasiz  men  sizni  to’xtatib 
qolyapman,  chunki  siz  berayotgan  savollar  judayam  muxim.  Chunki  bular 
muxokama  qilish  uchun  yetarlicha  vaqt  talab  qiladi.  Lekin  xozir  men  borishim 
kerak.  Shuning  uchun  keyinroq  uchrashishni  taklif  qilaman(  uchrashuv  vaqti  va 
joyini belgilash kerak), biz xammasi xaqida gaplashib olishimiz mumkin" gapirish 
ma'qulroq.  
Chidash,  o’zini  boshqara  olish  tibbiyot  xodimi  uchun  muximdir.  Sabr  va 
chidamlilik onkolog-shifokor, xodimlar uchun juda xam zarurdir. 
  
 Onkologik  muassasalarda  faoliyat  yurituvchi  shifokor  va  xamshiralar 
ayniqsa  og’ir  onkologik  bemorlar  bilan  ishlash  amalietida  noxaq  va  o’ringa  ega 
bo’lmagan,  qattiq  ta'nalar  va  ayblar  eshitishga  tayyor  bo’lishi  kerak.  Biroq 
o’layotgan bemor qarindoshlari va bolasini yo’qotgan ota-onalar bilan baxslashib, 
e'tiroz  bildirish  mumkinmi.  Ayrim  xollarda  kayg’u  va  yo’qotish  paytida  o’z 
yaqinlari o’limidan yoqimsiz xolat tajovuzkor xarakatlar bilan ifodalanadi.  
Bunga  tushunish  bilan  munosabatda  bo’lish  kerak.  Chunki  tajovuzkor  xarakatlar 
so’nmagan kaygu va tushkunlikka qaratilgan xolos.  
 O’z  imkoniyatlarini,  bilim,  malakani  real  baxolash  kerak,  zarur  bulganda 
uzidan malakaliroq bulgan mutaxassisni taklif qilishga uyalmaslik kerak.  

---

 
58 
  
Bemor bilan suxbatda psixolog xususiyatlarini namoyon qilishi kerak. 
Xar  qanday  inson  "saraton",  "jarroxlik  amaliyoti"  degan  so’zlar  oldida 
qo’rqinchni xis etishini esda tutish kerak. Bemorda qorqinchni yo’qotish shifokor 
va xamshiralarning eng  birinchi vazifasi  xisoblanadi.  Kasal bolalar  bilan  muloqot 
aloxida  e'tiborni  talab  qiladi.  Bolalar  xamma  narsani  ko’radi  va  tushunadi,  xar 
qanday  aytilgan  e'tiborsiz  so’z  unga  ruxiy  zarba  bo’lishi  mumkin.  Bola  xuzurida 
uning  jismoniy  nuqsonlari  ,  shuningdek  kasallik  og’irlik  darajasi  va  oqibatini 
muxokama qilish yaramaydi. Bolalarni davolayotganlar bir bemorni emas, uch ta , 
ya'ni  uning  "kasal  ota-onalari"  bilan  munosabatda  bo’layotganini  esdan 
chiqarmaslik  kerak.  Bolasi  xayotiga  solingan  xavf  tabiiyki  daxshat,  "inkor  qilish 
reaksiyasini" chaqiradi. 
O’zaro va boshqa tibbiy xodimlar bilan munosabati xam jiddiy deontologik 
jixatlarni  o’z  ichiga  oladi.  Ko’ra  olmaslik,  ziyon  yetkazish,  yomon  suzlarni 
gapirish, o’z kasbdoshining pand yeganini ko’rib xursand bo’lish jamoada noqulay 
muxitni yuzaga keltiradi, bemorlarni davolashga yomon ta'sir etadi. 
   
Xamshiralar  bilan  muloqotdagi  xatolarga  ko’pincha  yosh  shifokorlar 
o’zlarini  namoyon  qilish  uchun  yo’l  qo’yishadi.  Xamshiralarga  nisbatan 
mensimasdan  munosabatda  bo’lish  ajoyib,  insoniylikni  qadrlovchi  va  iltifotli 
kasbning  obro’sini  pasayishiga  olib  keldi.  Bunga  "  mexribonlik  xamshirasi" 
tushunchasi  o’rniga  kelgan  noqulay  atama  "o’rta  tibbiy  xodimlar"  sababchidir. 
Shifokor,  xamshira,  enaga  xammasi  birgalikda  umumiy  ish  bemorni  davolash  va 
parvarish  qilish  ishini  amalga  oshirishadi.  Shuni  ta'kidlash  kerakki  rivojlangan 
davlatlarda  xamshiralarning  o’rni  beqiyosdir.  Xar  doim  shifokorlar  xalqaro 
kongresslari  o’tkazilgani  kabi  bemorlarni  davolash  va  parvarish  qilish 
muammolarini  muxokama  qilish  bo’yicha  aktiv  ilmiy  va  tashkiliy  ishlar  olib 
borilmoqda.