5 O’zbekiston respublikasi oily va o’rta ta’lim vazirligi

          Siydik katetrini parvarish qilish 
 Bemorda  siydik  qopidan  siydikni  chiqarish  uchun  doimiy  kateter  bo’lishi  obdon 
gigienik parvarishni talab qiladi va bemorning optimal suyuqlik qabul  
qilishini  talab  qiladi.  Bemor  siydik  konsentratsiyasini  kamaytirish  uchun  tez  -tez 
suyuqlik ichishi kerak va bu bilan siydik yo’llari infeksiyasi  
rivojlanish  ehtimoglini  kamaytiradi.  Gigienik  parvarishlash  oraliqni  parvarish 
qilish va kateterni parvarishlashni o’z ichiga oladi. Bunda havsizlik  
qoidalariga amal qilish kerak: 
    - oraliqni oldindan orqaga qilib yuviladi; 
    -  kateter  naychasini  sonning  ichki  yuzasiga  ishonchli  biriktirilganligini  nazorat 
qilish kerak; 
    -  drenaj  xalta  krovatga  shunday  biriktirilishi  kerakki  bunda  xalta  bemorning 
siydik qopidan pastda bo’lishi, lekin polga tegmasligi kerak; 
    -  katetr  naychasi  buralmasligi  va  qovuzloqlar  hosil  qilmasligi  uchun  tekshirib 
turish zarur. 
 Oraliqni parvarish qilish uchun quyidagilar kerak: 
    - rezinali qo’lqoplar; 
    - sochiq; 
    - kleyonka; 
    - salfetkalar va qog’ozli sochiq; 

---

 
219 
    - chiqindi uchun xalta; 
    - iflos bo’lgan kiyim uchun xalta; 
    - paxtali tamponlar; 
    - qisqich; 
    - ko’za yoki yuvinish uchun tog’oracha; 
    - sovun. 
 Muolajani o’tkazish uchun esa quyidagilar qilinadi: 
    - krovatning bosh qismini bemor gorizontal holatda yotishi uchun tushiriladi; 
   - bemorni ustidan odeyal bilan yoping, tog’ora va oyoqlarni ochiq qoldiriladi; 
   -  bemorni  dumbasi  tagiga  kleyonka  yoziladi  va  uning  ustiga  tog’ora  qo’yiladi. 
Bemordan oyoqlarini bukib, dumbasini ko’tarishini so’raladi. Agar u bu  
harakatni  bajara  olmasa,  uni  yonga  ag’darib  va  kleyonkani  to’shab,  keyin  yana 
chalqanchasiga yotqiziladi; 
   - ko’zaga iliq suv solinadi; 
   - qo’lqoplarni kiyiladi; 
   -  bemordan  o’ng  tomonda  turib,  o’ng  qo’lga  paxtali  tamponni  olinadi,  chap 
qo’lga esa iliq suv to’ldirilgan ko’za olinadi. Oraliqni qayta ishlashni tepadan  
pastga  tomon  bajariladi:  jinsiy  a'zolardan  tashqi  chiqaruv  yo’li  tomon  paxtali 
tamponlarni har bir pastga qilingan harakatdan keyin almashtirish  
kerak); 
   - quruq slfetka bilan oraliq terisini o’sha yo’nalishda quritiladi; 
   -  paxtali  tamponlar  yordamida  katetrning  10  sm  ni  siydik  chiqarish  kanalidan 
chiqadigan joyidan boshlab yuviladi va quritiladi. Katetrdan siydik  
oqmayotganligini yaxshilab ko’zdan kechiriladi; 
   - katetr naychasini plastr yordamida sonning ichki yuzasiga yopishtiriladi. Katetr 
siydik chiqarish kanaliga kirish joyida tortilmasligi uchun naychaning  
tarangligini  kamaytirilib  va  drenaj  xalta  krovatga  biriktirilganligiga  ishonch  hosil 
qilinadi; 
   - bemorni qulay yotqizib ustidan odeyal bilan yopiladi; 
   - muolajadan keyin bemor o’zini qanday qis qilayotganini so’raladi. 

---

 
220 
 Drenaj xaltani bo’shatish uchun quyidagilar qilinadi: 
   - qo’lqoplarni kiyiladi; 
   - o’lchaydigan idishni siydik miqdorini o’lchash va yiqish uchun drenaj xaltaning 
olib ketuvchi naychasi ostida joylashtiradi; 
   -  olib  ketuvchi  naychani  drenaj  xaltaning  yonida  joylashgan  ushlagichdan  ozod 
qilinadi va naychaning qisqichi ochiladi. Siydik o’lchaydigan idishga to’qiladi; 
   -  qisqichni  yopib,  olib  ketuvchi  naycha  oxirini  spirt  bilan  qo’llangan  salfetka 
bilan artiladi, olib ketuvchi naychani ushlagichga biriktiriladi; 
   - qo’lqoplarni yechib va muolajadan keyin qo’llar yuviladi. 
          Epitsistostomani parvarish qilish 
 Epitsistostoma  -  bu  siydik  qopidan  qorin  oldi  devoriga  chiqarilgan  sun'iy 
shakllantirilgan siydik yo’li. Agar epitsistostoma uzoq muddatga qo’yilgan  
bo’lsa  siydikni  chiqarish  boshchali  rezinali  kateter  yordamida  amalga  oshiriladi 
(Petsser yoki Maleko kateteri). Kateter bir oyda bir marta almashtiriladi,  
chunki  u  siydik  tuzlari  bilan  yopilib  qolishi,  almashtirilganda  yoki  olib 
tashlanganda darz ketishi, boshchasi tomondan uzilib ketishi mumkin.  
Epitsistostomasi  bo’lgan  bemorlarda  haftada  2  martadan  kam  bo’lmagan  holda 
siydik qopi yuvilishi kerak. 
 Epitsistostomani parvarish qilish va sutkalik siydikni yig’ish quyidagicha amalga 
oshiriladi. 
    Epitsistostoma atrofidagi terini parvarish qilishda:  
      -  epitsistostoma  atrofidagi  teri  furatsilin  eritmasi  bilan  yuviladi  (shuningdek 
kaliy margansovkasiing kuchsiz eritmasidan ham foydalanish  
mumkin); 
      - teri sathi salfetka bilan quritiladi;   
      - epitsistostoma atrofidagi teriga Lassar pastasidan yoki "Stomageziv" mazidan 
surtiladi; 
      -  maz'  so’rilib  bo’lgandan  keyin  qolgan  qismini  salfetka  yordamida  artib 
tashlanadi. 

---

 
221 
 Epitsistostoma parvarishida drenajlarning funksiyasi ustidan nazorat qilinadi. Agar 
toza qon yoki uning quyqalari ajralmada paydo bo’lsa, bu  
operatsiyadan  keyin  birinchi  kunlarda  havfli  emas.  Drenajdan  siydik  oqishi 
to’xtaganligini aniqlash muhim ahamiyatga ega, chunki bu drenajning yopilib  
qolishi, tushib qolishi va katetrning egilib qolishi bilan bog’liq bo’lishi mumkin. 
 Boshli katetr orqali siydik qopini yuvish uchun quyidagilar qilinadi: 
     - steril qo’lqoplar kiyiladi; 
     -  steril  Jane  shpritsiga  200  ml  steril  fursilin  eritmasi  yoki  3%  li  bor  kislota 
eritmasi tortib olinadi; 
     - boshchali katetrni siydik qabul qiluvchi idishdan ajratiladi; 
     - shprits kanyulasini katetr teshigiga qo’yiladi; 
     - sekinlik bilan siydik qopiga 30-40 ml eritma yuboriladi; 
     - shprits kanyulasini katetrdan ajratiladi; 
     - oqayotgan suyuqlik ostiga lotok yoki boshqa idish qo’yiladi; 
     - muolaja toza yuvindi suvlar paydo bo’lguncha qaytariladi. 
 Boshchali katetr almashtirishda quyidagilar qilinadi: 
     -  eski  katetrni  olib  tashlagandan  keyin  epitsistostoma  atrofidagi  teri 
dezinfeksiyalovchi eritma bilan qayta ishlanadi; 
     -  yangi steril  "o’tkazgich"  katetr  kiritiladi (uzun  metall  moslama), uning boshi 
cho’zilganligi uchun katetr oxirigacha tortiladi; 
     - katetrni o’tkazgich bilan ushbu sistostoma orqali siydik qopiga kiritiladi; 
     -  "o’tkazgich"ni  siydik  qopidan  olib  tashlanadi,  bunda  to’qirlangan  boshcha 
katetrni siydik qopida fiksatsiyalaydi; 
     -  boshchali  katetrni  Jane  shpritsi  yordamida  tekshirish  uchun  siydik  qopiga 
steril furatsilin yoki bor kislota eritmasi kiritiladi. 
 Kunduzi  siydikni  yig’ish  uchun  katetrning  tashqi  uchi  siydik  qabul  qiluvchi 
idishga tushiriladi, yuradigan bemorlarda kiyim ostida qorin yoki songa osib  
qo’yiladi. 
 Kechasi  agar  bemor  yurmasa  katetrning  tashqi  uchi  krovatga  biriktirilgan 
konteynerga tushirib qo’yiladi. 

---

 
222 
   Siydik qabul qiluvchi idishni almashtirishda quyidagilar qilinadi: 
     - toza siydik qabul qiluvchi idish tayyorlanadi; 
     - siydik qabul qiluvchi idish naychasi katetrdan ajratiladi; 
     -  ishlatilgan  siydik  qabul  qiluvchi  idishdan  siydik  to’qiladi,  eski  siydik  qabul 
qiluvchi idish sellofan paketga solinadi va tashlab yuboriladi (agar  
siydik qabul qiluvchi idish yangisiga almashtirilmasa, uni suv bilan yuvib va 1 soat 
3%li xloramin eritmasiga botirib qo’yib, keyin yana suv bilan yuvib  
qayta ishlatish mumkin); 
     - toza siydik yig’uvchi idish katetr bilan biriktiriladi; 
     - o’lchagich bilan epitsistostoma o’lchami tekshiriladi; 
     - muolajadan keyin qo’lqoplar yechilib, qo’llar yuviladi. 
           Traxeostomani parvarish qilish 
 Traxeostoma  -  bu  traxeyadan  sun'iy  shakllantirilgan  nazal  yo’li  bo’lib,  bo’yin 
qismidan tashqariga nafas olish uchun, burun-halqumni chetlab o’tib chiqarib  
qo’yiladi.  Traxeostomaga  ikki  qismdan  tashkil  topgan  traxeostomik  kanyulya 
qo’yiladi: tashqi va ichki naychalar. Bu naychalar bir xil uzunlikda bo’lib, ichkisi  
tashqisiga  maxsus  fiksator  yordamida  biriktiriladi.  Zamonaviy  traxeostamik 
kanyulalarda plastikli naychalar bir butun qilib biriktirilgan. Tashqi  
naychaning  pastki  oxirida  maxsus  manjeti  bo’lib,  naycha  traxeyaga  fiksatsiya 
qilinganda havo bilan shishiriladi va traxeyaga so’lak hamda shilliq o’tishiga  
qarshilik  qiladi.  Naychani  bo’yinga  fiksatsiyasi  maxsus  bintning  bog’lam  va 
tasmalari bilan amalga oshiriladi. Bintning oxirlari ikki tomondan  
kiydirilib  naychaning  maxsus  "quloqchalar"i  orqali  kiydiriladi  va  "bantik" 
ko’rinishida bo’yindan orqada bog’lanadi. 
 Bo’yin  terisini  ta'sirlanishini  oldini  olish  uchun  naycha  atrofida  Y-simon  kesimli 
steril salfetkalar qo’yiladi. Uy sharoitida har kunlik traxeostoma  
parvarishi mustaqil ravishda yoki yordamchi tomonidan amalga oshiriladi. 
 Traxeostomani 
to’g’ri 
parvarishlash 
uchun 
traxeya 
va 
kanyulani 
o’tkazuvchanligini ta'minlash lozim, bunda quyidagilar qilinadi: 

---

 
223 
       -  traxeostomadan  kanyula  olinadi  -  buning  uchun  fiksatsiyalovchi  bog’lamlar 
yechiladi, shprits bilan manjet havosi chiqariladi va kanyula olinadi; 
       -  kanyulani  ichki  tomoni  shilliq  va  boshqa  narsalardan  dokali  tampon  va 
qaynagan suv bilan tozalanadi. bu muolaja sutkasiga iiki marta traxeyadan  
naycha olib tashlangandan keyin qaytariladi; 
       -  kanyulani  traxeostomaga  kanyula  tozalangandan  keyin  kiritiladi.  Uni 
burovchi  harakat  bilan  qo’yiladi.  Bunda  traxeostomik  kanyulya  "quloqcha"si 
traxeya    o’qi  bo’yicha  joylashadi,  kiritish  jarayonida  90  gradusli  burilish  amalga 
oshiriladi; 
       -  traxeya  va  bronxlarni  yuqori  qismini  quruq  havo  ta'sirida  turib  qolgan 
balg’am tezda qotib qolishini tozalash. Buning uchun bemor mustaqil yoki  
hamshira yordamida kanyulaga iliq sodali eritmani tomizishi kerak (1 choy qoshiq 
bir stakan iliq suvga), ferment preparat (xemotripsin) bilan birga  
kiritish  mumkin.  Bu  moddalar  balg’am  va  shilliqni  suyultiradi.  Tomchilangandan 
keyin bemorni yo’talishi so’raladi. 
 Ushbu muolajani ko’rsatilgan tartibda sutkasiga ikki marta takrorlash kerak, ayrim 
hollarda agar bemor yomon nafas olsa kuniga bir necha marta  
qilinadi.  Shuni  esda  tutish  kerakki  bu  qoidalarga  amal  qilmaslik  yomon  oqibat- 
asfiksiga olib kelishi mumkin. qurib qolgan balham kanyula devoridan  
qattiq  yo’talganda  ajralib,  traxeya  va  bronxlarga  o’tib,nafas  yo’llarini  yopib 
qo’yishi mumkin. 
 Traxeostoma atrofidagi terini parvarish qilishda quyidagilar qilinadi: 
        -  traxeostoma  atrofidagi  teri  salfetkalar  yordamida  va  iliq  qaynatilgan  suv 
yoki furatsilin yordamida tozalanadi (1 ta tabletka 1 stakan suvga).  
Ushbu  maqsadlarda  kuchsiz  pushti  rangli  kaliy  margansovkasidan  foydalanish 
mumkin; 
       - salfetka yordamida terini quritiladi; 
       - toza teriga ruxli pasta yoki Lassar pastasi yoki "Stomageziv" mazi surtiladi. 
Terini tal'k yoki quruq tanin bilan qayta ishlash ham mumkin; 

---

 
224 
       - traxeostomik kanyula quloqchalari tagida Y simon kesimli salfetka qo’yiladi. 
Shundan so’ng fiksatsiyalanuvchi bog’lamlar bo’yinga biriktiriladi. 
       Kolostomani parvarishi 
 Kolostoma - bu yo’g’on ichakdan sun'iy hosil qiligan, qorin devori yuzasiga yangi 
yo’l bilan organizmning hayot faoliyati natijasida paydo bo’luvchi axlat  
massalarini  chiqaruvchi  oqma  yara  hisoblanadi.  Uy  sharoitida  kolostoma 
parvarishini bemor mustaqil o’zi yoki parvarish qiluvchi tomonidan amalga  
oshiriladi.  To’g’ri  ichakni  qorin  devoriga  chiqarilgandan  keyin  kolostoma 
parvarishi xuddi ifloslangan jarohatdek parvarish qilinadi. Axlat massalarini  
tozalab  bo’lingandan  keyin  stoma  antiseptik  eritmalar  (furatsilin)  bilan  qayta 
ishlanadi va antiseptik bog’lam qo’yiladi. To’g’ri parvarish qilinganda  
bog’lam  ifloslangandan  keyin  birdaniga  almashtirilishi  kerak,  atrofdagi  teri  esa 
antiseptiklar hamda ruxli maz' bilan qayta ishlanadi. Teri ta'sirlanmasligi kerak. 
  Kolostomani qayta ishlash uchun quyidagilar qilinadi: 
      -  suyuq  yoki  shakllangan  axlat  massalarini  olib  tashlanadi;  stomani  iliq 
qaynagan suv bilan yuviladi; 
     -  kolostoma  atrofidagi  teri  iliq  qaynagan  suv  bilan  qayta  ishlanadi  va  salfetka 
bilan quritiladi; 
     - Lassar pastasi teriga surtiladi (dermatolli yoki ruxli pasta) yoki "Stomageziv" 
pastasi surtiladi; 
     - so’rilgan maz' yoki pasta qoldiqlari salfetka bilan artiladi; 
     -  bo’rtib  turgan  shilliq  qavatga  ("atirgulcha")  vazelin  surkalgan  salfetka 
qo’yiladi; 
     - oqma yara doka bilan yopiladi; 
     - bog’lamga paxta qo’yiladi; 
     - bog’lamni bint yoki bandaj bilan mustahkamlanadi. 
 Kolostoma shakllantirilgandan keyin kalopriemniklardan foydalansa bo’ladi. 
quyidagilarni tayyorlanadi: 
     - yangi kalopriemnik (tegishli tip va o’lchamda); 

---

 
225 
     -  stoma  o’lchamini  tekshirish  uchun  o’lchagich  (trafaret)  -  almashtirilishi 
mumkin; 
     - "Stomageziv" mazi yoki Lassar pastasi; 
     - qog’ozli sochiq yoki salfetkalar; 
     - qog’ozli xaltacha yoki gazeta ( ishlatilgan kalopriemnik uchun); 
     -  kichik  qaychilar  (hoqishga  qarab  bitta  yumaloq  va  ikkinchisi  o’tkir  uchli 
bo’lgan); 
     - qo’shimcha qisqich (drenajlanuvchi kalopriemniklar uchun); 
     - kichik oyna. 
 Ushbu predmetlar sizga stomani parvarishlash uchun zarur bo’ladi, shuning uchun 
ularni bitta joyda yopiq og’izli konteynerda va ishlatishga tayyor holda  
saqlash kerak. 
 Kalopriemnikni almashtirish uchun quyidagilar qilinadi: 
     -  toza  kalopriemnik  tayyorlanadi  (qaychi  bilan  plastinani  markaziy  teshigi 
shunday kengaytirilishi kerakki bunda u o’ziga kolostomani sig’dirishi kerak); 
     - ishlatilgan kalopriemnik yuqori qismidan boshlab sekinlik bilan ajratiladi; 
     -  ishlatilgan  kalopriemnik  plastikli  yoki  qog’ozli  paketga  solib  tashlab 
yuboriladi; 
     - stoma atrofidagi teri quruq dokali yoki qog’ozli salfetkalar bilan artiladi; 
     - stoma iliq qaynatilgan suv bilan yuviladi; 
     - stoma atrofidagi teri iliq qaynatilgan suv bilan yuviladi; 
     -  salfetkalar  bilan  terini  quritiladi  (paxta  ishlatish  mumkin  emas,  chunki  u 
vorsinkalarni qoldiradi); 
     - kolostoma atrofidagi teriga "Stomageziv" kremi yoki Lassar pastasi surtiladi; 
     - kremni qoldiqlari salfetka bilan olib tashlanadi; 
     - o’lchagich yordamida kolostoma o’lchami yangidan o’lchanadi; 
     - stomaga toza kalopriemnik qo’llanmaga ko’ra biriktiriladi. 
 Agar  bemor  adgeziv  (yopishadigan)  kalopriemniklardan  foydalansa  teshik 
markazini stoma ustidagi joylashtiring (tegishli holatni tekshirish uchun  

---

 
226 
oynadan  foydalaning)  va  uni  teriga  bir  tekisda  yopishtiring,  plastina  tekis  va 
burmalari yo’qligiga ishonch hosil qiling. 
 Xaltaning  drenaj  teshigi  to’g’ri  joylashganligiga  ishonch  hosil  qiling  (teshigi 
pastda bo’lishi) va fiksator yopiq holatda bo’lishi kerak. Ishlatilgan  
kalopriemnikni  pastki  qismini  qaychi  bilan  ochilib  bo’shatiladi,  ichidagi  axlat 
unitazga to’kiladi. Kalopriemnikni suv ostida yaxshilab yuviladi, gazetaga  
o’ralib musor konteyneriga tashlab yuboriladi.