6 – mavzu. Mashinasozlikda qoʻllaniladigan metall materiallar

2. Oddiy sifatli uglerodli poʻlatlarning mexanik xossalari

Markasi	Mustahkamlik chegarasi σβ MPa	Nisbiy  choʻzi-lishi δ,%	Ishlatilishi
StO	310	20	Shaybalar, qistirma-lar kabi kam yuklanish tushadigan detallar tayyorlashda
St1 St2	310—400 330—420	32 20	Boltlar, shpilkalar, gaykalar kabi kam yuklanish tushadigan detallar tayyorlashda
StZ St4	370—470 410—520	24 22	Richaglar, oʻqlar, kronshteynlar kabi oʻrtacha yuklanish tushadigan detallar tayyorlashda
Stb Stb	500—640 - 600	17 12	Oʻqlar, vallar kabi oʻrtacha yuklanish tushadigan detal-lar tayyorlashda

3. Sifatli konstruksion poʻlatning mexanik xossalari

Markasi	Choʻzilishda mustah-kamlik chegarasi bv, MPa	Nisbiy choʻzili-shi σ;%	Qattiq-ligi, NV	Ishlatilishi
08 10 15 20	330 340 380 420	33 31 27 25	131 143 149 163	Shesternyalar, yulduzchalar, roliklar, sementitlanadigan oʻqlar kabi kam yuklanish tushadigan detallar tayyor-lashda
25 30 35	460 500 540	23 21 20	170 179 207	Shesternyalar, vallar, oʻqlar kabi oʻrtacha yuklanish tusha-digan detallar tayyorlashda
40 45	580 610	19 16	217 229	Shatunlar, vallar, shesternya-lar, barmoqlar kabi oʻrtacha yuklanish tushadigan detallar tayyorlashda
50 55	640 660	14 13	241 255	Shesternyalar, muftalar, pru-ji­na halqalari, pruji-nalar kabi koʻp yuklanish tushadigan detallar tayyorlashda
60 65 70 75 80 85 60G 70G	690 710 730 1100 1100 1150 710 800	12 10 9 7 6 6 11 8	255 255 269 285 285 302 269 285	Prujinalar, ressoralar, eks-sentriklar kabi ishqalanish sharoitida ishlaydigan detal-lar tayyor­lashda

Avtomat poʻlatlar A harfi hamda uglerodning oʻrtacha miqdorini protsentning yuzdan bir boʻlagi qadar koʻrsatuvchi raqamlar bilan belgilanadi. Avtomat poʻlatlarning A12, A20, AZO, A40G markalari ishlatiladi. A12 poʻlatlardan muhim boʻlmagan detallar, boshqa markalaridan esa katta kuchlanish va yuqori bosimlarda ishlaydigan muhim detallar tayyorlanadi. Avtomat poʻlatlarning sortamenti doira, kvadrat va olti qirrali koʻrinishga ega boʻlgan koʻndalang kesimli chiviqlar koʻrinishidagi sort prokatlar tayyorlashni nazarda tutadi. Bu poʻlatlar payvandlanadigan konstruksiyalar tayyorlashda ishlatilmaydi.
Poʻlat varaqlar (listlar) (qozon tayyorlanadigan poʻlatlar, GOST 5520-79 va TU) bosim ostida ishlaydigan qozon va idishlar uchun bugʻ qozonlari, kema oʻtxonalari, gaz trubinalarining yonish kameralari va boshqa detallarni tayyorlashda ishlatiladi. Ular oʻzgaruvchan bosimlarda va +450°S gacha boʻlgan haroratda ishlashi kerak. Bundan tashqari, qozon tayyorlanadigan poʻlat yaxshi payvandlanishi zarur. Bunday xossalar olish uchun uglerodli poʻlatga texnologik qoʻshimcha (titan) kiritiladi va u alyuminiy bilan qoʻshimcha oksidsizlantiriladi. Uglerod miqdori 0,08 dan 0,28% gacha boʻlgan 12K, 15K, 16K, 18K, 20K, 22K markali uglerodli qozon tayyorlanadigan poʻlatlar ishlab chiqariladi. Bunday poʻlatlar qalinligi 200 mm gacha boʻlgan varaqlar va normallashtirilgan hamda boʻshatilgan holatdagi pokovkalar koʻrinishida yetkazib beriladi.