6-ma’ruza: Lokal tarmoqlar va ularning qurilish usullari. Reja

Tarmoqning ixchamliligini oshirish. Segmentlar bilan birgalikda tarmoqlarni 
qurishda ulardan har biri ishchi guruh yoki bo’limning o’ziga xos ehtiyojlariga 
moslashtirilishi mumkin. Masalan, bir segmentda Ethernet va OS Unix 
texnologiyalari, boshqasida esa Token Ring va OS/400 ishlatilishi mumkin. Shu 

---

101 
bilan birga, har ikkala segmentlar iste’molchilarida ko’prik/kommutatorlar yordamida 
ma’lumotlarni almashish imkoniyatlari mavjud. Tarmoqni mantiqiy segmentlarga 
bo’lish jarayonini teskari yo’nalishda ham, ya’ni mavjud uncha katta bo’lmagan 
tarmoqlardan yangi katta tarmoqni yaratish jarayonini ko’rib chiqish mumkin. 
Ma’lumotlarning xavfsizligini oshirish. Ko’prik/kommutatorlarda turli 
filtrlarni qo’yish bilan takrorlagichlar imkon bermaydigan boshqa segmentlar 
resurslarlariga iste’molchilarning ulanishini nazorat qilish mumkin. 
Tarmoqning boshqarilishini oshirish. Trafik kamayishining ijobiy samarasi 
va ma’lumotlar xavfsizligini oshirish tarmoqni boshqarishni soddalashtirish 
hisoblanadi. Muammolar, ko’pincha segmentlar ichida mahalliylashtiriladi. 
Segmentlar tarmoqni boshqarish mantiqiy domenlarini tashkil etadi. 
Bir necha bor ta’kidlanganidek, tarmoqni ikki turdagi qurilmalar ko’priklar va 
kommutatorlar yordamida mantiqiy segmentlarga bo’lish mumkin. Ko’priklar va 
kommutator vazifasi bir xil qurilmalar bo’lib, ko’prikning kommutatordan farqi 
shundaki, ko’prik kadrlarni ketma-ket, kommutator esa parallel ravishda qayta 
ishlaydi. Har ikki qurilma bir algoritmda, aynan shaffof ko’prik algoritmi asosida 
kadrlarni harakatlantiradi. 
IEEE 802.ID shaffof ko’prik algoritmi. 
Shaffof ko’prik algoritmidagi “shaffof” so’zi shu dalilni aks etadiki, ko’priklar 
va kommutatorlar o’z ishida tarmoqda oxirgi bog’lamalar, tarmoq adapterlari, 
konsentratorlar va takrorlagichlarning mavjudligini hisobga olmaydi. Boshqa 
tomondan, yuqorida sanab o’tilgan tarmoq qurilmalari tarmoqda ko’priklar va 
kommutatorlar mavjudligini sezmasdan ishlaydi.
С ij 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
C ij 
1-такрорловчи 
2-такрорловчи 
1-сегмент
2-сегмент 
Кўприк 
C1|C2 
6.6-расм. Тармоқнинг сегментларга бўлиниши 

---

102 
Shaffof ko’prik algoritmi ko’prik/kommutator o’rnatiladigan mahalliy 
tarmoqning texnologiyasiga bog’liq bo’lmaydi, shuning uchun Ethernet shaffof 
ko’prik/kommutatorlari FDDI yoki Token Ring ko’prik/kommutatorlari kabi ishlaydi. 
Kommutator o’z manzilli jadvalini uning portlariga ulangan segmentlardagi trafikni 
passiv kuzatish asosida quradi. Bunda kommutator uning portlariga keladigan 
ma’lumotlar kadrlarni jo’natgan bog’lamalarning manzillarini qayd etadi. Kadr 
jo’natgan bog’lama manzili bo’yicha kommutator bu bog’lamani tarmoqning u yoki 
bu segmentiga tegishliligi to’g’risida xulosa chiqaradi.
Kommutatorning har bir porti o’z segmentining oxirgi bog’lamasi sifatida 
ishlaydi, ammo o’zini MAS-manziliga ega emas. Kommutator portlariga manzillar 
zarur emas, chunki ular kadrlarni ushlashning noaniq deyiladigan ish tartibida 
ishlaydi, bunda portga keladigan barcha kadrlar ular qaysi manzilga yuborilishiga 
bog’liq bo’lmagan holda vaqtincha bufer xotirada saqlanadi. Kommutator noaniq ish 
tartibida ishlagan holda unga ulangan segmentlarda uzatiladigan butun trafikni 
nazorat qiladi va undan o’tadigan kadrlardan tarmoqning strukturasini o’rganish 
uchun foydalanadi. 
Kommutatorning manzilli jadvalini avtomatik yaratilish jarayonini va undan 
6.7-rasmda tasvirlangan oddiy tarmoq sifatida foydalanishni ko’rib chiqamiz. 
Kommutator ikki tarmoq segmentini bog’laydi. 1-segmentni kommutatorning 
1-portiga koaksial kabelning bir bo’lagi yordamida ulangan kompyuterlar, 2-
segmentni esa kommutatorning 2-portiga koaksial kabelning boshqa bo’lagi 
yordamida ulangan kompyuterlar tashkil etadi. 
Dastlabki holda kommutator qanday MAC-manzilli kompyuterlar uning 
portlaridan qaysi biriga ulanganligini bilmaydi. Bu holatda kommutator istalgan 
ushlangan va buferga joylashgan kadrni bu kadr olingan portdan tashqari o’zining 
barcha portlariga uzatadi. Bizning misolda kommutatorda faqat ikkita port bor, 
shuning uchun u kadrlarni 1-portdan 2-portga va aksincha, 2-portdan 1-portga 
uzatadi. Takrorlagichdan kommutatorning bu tartibida ishlashi farqi u kadrlarni 
takrorlagichdagi kabi bitdan keyin bit emas, dastlab buferga joylashtirib keyin 
uzatadi. Buferga joylashtirish barcha segmentlarning ishlashi yagona ajratiladigan 
muhitni uzadi. Qachon kommutator bir segmentdan ikkinchi segmentga, masalan, 1-
segmentdan 2-segmentga kadrlarni uzatishga harakat qilsa, u oddiy oxirgi bog’lama 
sifatida 2- segmentdagi ajratiladigan muhitga ruxsat etishni, ruxsat etish algoritmi 
qoidalari bo’yicha, mazkur misolda CSMA/CD algoritmi qoidalari bo’yicha olishga 
urinadi. 

---

103 
Kommutator barcha portlarga kadrlarni uzatish bilan bir vaqtda kadr yuborgan 
bog’lama manzilini o’rganadi va uni o’zining manzilli jadvalidagi u yoki bu 
segmentga tegishliliga haqidagi yozuvni amalga oshiradi. Bu jadval shuningdek, 
filtrasiya jadvali yoki marshrutizasiya jadvali deyiladi. Masalan, kommutator 1-
kompyuterdan 1-portga kadr olib o’z manzilli jadvaliga birinchi yozuvni amalga 
oshiradi: 
1 MAC-manzil — 1-port 
Bu yozuv 1 MAC-manzilga ega bo’lgan kompyuter kommutatorning 1-portiga 
ulangan segmentga tegishliligini bildiradi. Agar mazkur tarmoqdagi barcha to’rtta 
kompyuter faollik ko’rsatsa va bir-birlariga kadrlarni yuborsa, u holda kommutator 
har bog’lamaga bir yozuvli - 4 yozuvdan iborat tarmoqning to’la manzilli jadvalini 
tuzadi.
Kommutatorning portiga kadrning har bir kelishida, u avvalo, manzilli jadvalda 
kadrning yuborilgan manzilini topishga harakat qiladi. Kommutatorning ishlash 
prinsipini 6.10-rasmdagi misolda ko’rib chiqishni davom ettiramiz. 
1. 1-kompyuterdan 3-kompyuterga yuborilgan kadrni olishda kommutator
o’zidagi yuboriladigan manzil – 3 MAC-manzilli qandaydir yozuv bilan mos kelishi 
uchun manzilli jadvalni ko’rib chiqadi. Qidiriladigan manzilli yozuv manzilli 
jadvalda bo’ladi. 
2. Kommutator jadvalni tahlil etishning ikkinchi bosqichini bajaradi, bir 
segmentda jo’natilgan bog’lama va jo’natiladigan bog’lama manzilli kompyuterlar 
bormi-yo’qligini tekshiradi. Misolda 1-kompyuter (1 MAC-manzil) va 3-kompyuter 
(3 MAC-manzil) turli segmentlarda joylashgan. Demak, kommutator kadrlarni 
harakatlantirish operasiyasini bajaradi, oluvchi segmentiga yetkazadigan 2-portga 
kadrni uzatadi, segmentga ruxsat etishni oladi va unga kadrni uzatadi. 
3. Agar kompyuterlar bitta segmentga tegishli bo’lsa, u holda kadr buferdan 
chiqarib yuborilar edi. Bunday operasiya filtrlash deyiladi. 
4. Agar 3 MAC-manzil yozuv manzilli jadvalda mavjud bo’lmasa, ya’ni 
boshqacha aytganda jo’natiladigan manzil kommutatorga noma’lum bo’lsa, u holda u 
1 
2 
3 
4 
1-порт
2-порт 
Порт 
1 
1 
2 
2 
2 
МАС-манзил 
Мост 
1-сегмент
2-сегмент
1 
3 
4 
6.7-расм. Кўприк/коммутаторнинг ишлаш қоидаси 

---

104 
o’rganish jarayonining boshlang’ich bosqichidagi kabi kadr manbai portidan tashqari 
o’zining barcha portlariga kadrni uzatar edi.
Kommutatorning o’rganish jarayoni hyech qachon tugamaydi va kadrlarni 
harakatlantirish va filtrasiyalash bilan bir vaqtda bo’lib o’tadi. Kommutator 
tarmoqning bir segmentidan boshqa segmentiga kompyuterlarning o’tishi, 
kompyuterlarning uzilishi va yangilarining ulanishi kabi tarmoqda bo’lib o’tadigan 
o’zgarishlarga avtomatik moslashish uchun buferga olinadigan kadrlar manbalarining 
manzillarini doimo kuzatib boradi. 
Manzilli jadvallarning kirishlari kommutatorni o’z-o’zidan o’rganish 
jarayonida yaratiladigan dinamik, tarmoq ma’muri tomonidan yaratiladigan statik 
bo’lishi mumkin. Statik yozuvlar yashash muddatiga ega bo’lmaydi, bu ma’murga
kommutatorning ishlashiga ta’sir etish, masalan, ma’lum manzilli kadrlarni bir 
segmentdan boshqasiga uzatilishini cheklash imkoniyatini beradi