6-мавзу. Дин маданият феномени. Буддавийлик ва христиан дини тарихи ва фалсафаси

ХРИСТИАНЛИК 
Пайдо бўлиши. Христианлик буддизм ва ислом динлари қаторида жаҳонда энг кенг 
тарқалган динлардан бири ҳисобланади. Ушбу дин таравдорларининг миқдори бошқа 
динларга қараганда энг кўп бўлиб, бу кўрсаткич дунѐ аҳолисининг деярли учдан бирини 
(тақрибан 28 фоизи) ташкил этади. 
Христианлик, асосан, Европа, Америка, Австралия ҳамда қисман Африка ва Осиѐ 
қитъаларида тарқалган. 

---

Христианлик милоднинг бошида Рим империясининг шарқий қисмида жойлашган 
Фаластин ерларида вужудга келди. Исо Масиҳ (Иисус Христос), Библиянинг хабар 
беришига кўра, христианлик таълимотининг асосчиси бўлиб, у Рим империяси ташкил 
топганининг 747 йили Фаластиннинг Назарет қишлоғида бокира қиз Марямдан Худонинг 
амри билан дунѐга келди. Янги эранинг бошланиши ҳам Исо Масиҳнинг дунѐга келиши 
билан боғлиқ. 
Милоднинг бошларида яҳудийлар ҳокимиятнинг уч табақаси билан боғлиқ оғир 
тушкунликни бошдан кечирар эдилар. Бир томондан, Рим императори ва унинг 
жойлардаги ноиблари, иккинчи томондан, Фаластин подшоҳи Ирод Антипа, учинчи 
томондан эса руҳонийлар халқни турли солиқлар ва мажбуриятлар билан кўмиб ташлаган 
эдилар. Худди шу даврда яҳудийлар ўртасида кутилаѐтган халоскорнинг келиши 
яқинлашиб қолганлиги ҳақида хабар тарқатувчилар пайдо бўлди. Улар халқни 
кутилаѐтган халоскор келишига тайѐрлаш учун чиққан эдилар. Шунда Исо Масиҳ 
яҳудийликни ислоҳ қилиш ва уни турли хурофотлардан тозалаш ғояси билан чиқиб, 
христиан динига асос солди. Яҳудийлар уни ва унинг издошларини Фаластиндан қувғин 
қилдилар. Исони 33 ѐшида фитначиликда айблаб, қатл этишга ҳукм қилдилар. 
Исонинг тарихи хусусида диний ва диний бўлмаган манбалар орасида ихтилоф 
мавжуд: христиан манбаларида Исонинг ўзи худо бўла туриб, инсониятнинг гуноҳларини 
ўзига олиш учун одам қиѐфасида туғилгани, унинг ҳаѐт тарзи, инсонлар билан мулоқоти 
ҳақидаги маълумотлар қайд этилса-да, диний бўлмаган манбаларда Исо номи 
учрамаганлигини назарда тутиб, у тарихий эмас, балки афсонавий шахс деб 
ҳисобловчилар ҳам бор. 
Исо номига қўшилувчи ―Масиҳ‖ сўзи қадимий яҳудий тили – ивритдаги мешиах 
сўзидан олинган бўлиб, «силанган» ѐки «сийланган» маъноларини беради. Юнон тилида 
бу сўз «христос» шаклига эга. Бу диннинг «христианлик» ѐки «масиҳийлик» деб аталиши 
ҳам шу сўзлар билан боғлиқ. Бундан ташқари христианликни Исо Масиҳнинг туғилган 
қишлоғи – «Назарет» билан боғлаб, назрония деб ҳам атаганлар. Кейинчалик бу ном 
насрония шаклини олган. 
Исо Масиҳ ўз таълимотини ўзининг 12 ўқувчиси апостоллар – ҳаворийларга ўргатди. 
Улар эса Исонинг вафотидан кейин устозларининг таълимотларини ҳар бирлари алоҳида-
алоҳида тарзда китоб шаклига келтирдилар. Бу китоблар Библиянинг «Янги Аҳд» 
қисмини ташкил этади.