6-mavzu. Grafika va Orfografiya. Reja: O‘zbek yozuvi tarixi

ORFOGRAFIYA 
Adabiy nutqning og„zaki va yozma shakllari mavjud bo„lib, ular ma‟lum qonun-qoidalar 
asosida rivojlanadi. Nutqning og„zaki shaklida talaffuz me‟yorlariga (orfoepiyaga) amal qilinsa, 
yozma shaklda esa imloviy me‟yorlarga (orfografiyaga) amal qilinadi. 
Orfografiya grekcha orphos va grapho so„zlaridan tarkib topgan bo„lib, «to„g„ri 
yozaman» degan ma‟noni bildiradi. 
Orfografiya adabiy tilning yozma shakliga tegishli bo„lib, so„zlarni to„g„ri yozish, 
so„zlarning o„zak va negizlarini, qo„shimchalarini, qo„shma so„zlarning qo„shilib yoki ajratib 
yozilishini, qisqartma so„zlarning yozilishini, bosh harflarning yozilishini, bo„g„in ko„chirilishini 
adabiy talaffuz me‟yoriga moslab, qoidalashtirib beradigan fandir. Adabiy tilning yozma shaklini 
ma‟lum qonun qoidalar asosida turg„un holatda ushlab turadigan orfografiyaning qo„yidagi 
prinsiplari mavjud: fonetik prinsip, fonematik prinsip, morfologik pginsip, tarixiy an‟anaviy 
prinsip, etimologik yoki grafik prinsip. 
Fonetik prinsip. Bu prinsipga ko„ra so„z yoki uning tarkibiy qismlari qanday talaffuz 
qilinsa, shunday yoziladi: 1) ko‘k+ga>ko‘kka, tok+ga>tokka, qishloq+ga>qishloqqa kabi; 2) 
og‘iz+im>og‘zim, o‘g‘il+im>o‘g‘lim, burun+i>burni kabi; 3) yosh+a>yasha, son+a>sana, 
ong+la>angla kabi; 4)so‘ra+q>so‘roq, qishla+v>qishlov, sayla+v>saylov kabi; 5) 
ikki+ov>ikkov, etti+ov>ettov kabi; 6) qot+iq>qattiq, achi+iq>achchiq, isi+iq>issiq kabi; 7) 
ulug‘+ay>ulg‘ay, sariq+a>sarg‘ay kabi. 
Fonematik prinsip. Bu prinsipga ko„ra harflar so„z tarkibidagi tovushlar talaffuziga emas, 
balki fonemalarga moslab yoziladi, ya‟ni yozuvda so„z tarkibidagi fonemaning talaffuzi emas, asli 
hisobga olinadi: obod>obot, ozod>ozot, mazkur>maskur, fan>pan, fasl>pasl, fabrika>pabrika, 
harf>harp kabi. 
Morfologik prinsip. Bu prinsipga ko„ra so„z va uning qismlari qanday talaffuz 
qilinishidan qat‟i nazar asliga ko„ra yoziladi: ayt+di>aytti, ket+di>ketti, borib+di>boripti, 
chop+di>chopti, ish+ga>ishka, ket+gan>ketkan, ket+guncha>ketkuncha, zavod+dan>zavottan, 
ko‘p+dan>ko‘ptan kabi.