6-mavzu. Metallarni payvandlash va kavsharlash. Reja

80- rasm. Markazsiz jilvirlash chizmasi.
Etakchi toshning vazifasi zagotovkani tutib turish, uni o’z tezligiga yaqin tez-lik bilan aylantirish va zarur bo’lgan taqdirda, unga bo’ylama surish harakati berishdan iborat. Zagotovkaga bo’ylama surish harakati berish uchun, yetakchi tosh o’qi jilvirlovchi tosh o’qiga α burchak hosil qiladigan vaziyatga keltiriladi. α burchak qancha katta bo’lsa, bo’ylama surish qiymati shuncha katta bo’ladi, ammo bunda ishlov berish aniqligi va yuzaning tozaligi yomonlashadi. α burchak, odatda, 1 dan 6° gacha qilib olinadi. Agar α =0° bo’lsa, zagotovka surilmay, faqat aylanadi.
Markazsiz jilvirlash usulidan yirik seriyalab va ko’plab ishlab chiqarish sharoitida tsilindrik detallarga ishlov berishda foydalaniladi.

81-rasm.Jilvir toshlari.
Yassi jilvirlash. Bu usulda jilvirlash toshining chetidan yoki toretsidan foydalaniladi. Birinchi holda jilvirlash toshining o’qi zagotovkaning jilvirlanishi lozim bo’lgan yuzasiga parallel, ikkinchi holda zsa perpendikulyar vaziyatda bo’ladi. Bu ikkala holda ham asosiy harakat toshning aylanma harakatidan, surish harakati esa zagotovkaning gorizontal yo’nalishda ilgarilanma-qaytar harakatidai iborat bo’ladi. Birinchi holda zagotovka gorizontal shpindelli yassi jilvirlash stanogining stoliga, tosh esa shpindelga o’rnatilib, jilvirlash toshi aylanma va ko’ndalang yo’nalishda ilgarilanma harakatga, stol esa bo’ylama yo’nalishda ilgarilanma-qaytar harakatga (surish harakatiga) keltiriladi. Ikkinchi holda zagotovka vertikal shpindelli yassi jilvirlash stanogining stoliga o’rnagilib, jilvirlash toshi aylanma harakatga, stol esa gorizontal yo’nalishda ilgarilalma-qaytar harakatga keltiriladi, toshning vertikal yo’nalishda kesish chuqurligi qadar siljishi har qaysi o’tishdan.
Jilvirlash protsessining mohiyati.
Materiallarni jilvirlash toshi yordamida kesish protsessi jilvirlash deb ataladi. Jilvirlashdan ko’zda tutiladigan maqsad zagotov-kadan juda yupqa qatlam kesib olish orqali aniq o’lchamli va toza yuzalar hosil qilishdan iborat.
Jilvirlashda kesuvchi asbob sifatida har xil shaklli va o’lchamli toshlar ishlatiladi. Jilvirlash toshlarining asosiy shakllari 91-rasmda tasvirlangan.
Jilvirlash toshini juda ko’p tishli freza deb tasavvur qilish mumkin. Darhaqiqat, jilvirlash protsessida toshning ish sirtidagi har bir dona frezaning tishi kabi ishlaydi. Jilvirlash toshi 2- klassgacha aniqlikdagi va 10- klassgacha tozalikdagi yuzalar hosil qilishga imkon beradi.
Jilvirlash protsessida toshning har o’tishida zagotovka sirtidan 0,005 dan 0,05 mm gacha qo’yim kesib olinadi,
Yassi jilvirlashda kesish tezlaga jilvirlash toshining aylanaviy tezligiga teng bo’lib, υ bilan belgilanadi va m\sek hisobida o’lchanadi. Doiraviy jilvirlashda kesish tezligi quyidagi formula bilan ifodalanadi:

bu yerda D_jt— jilvirlash toshining diametri, mm; n_jt—jilvirlash toshining minutiga aylanishlar soni. Zagotovkaning aalanish, pgezligi quyidagicha ifodalanadi:
bu yerda d_z - zagatovkaning diametri, mm\ n_z—zagotovkaning minutiga aylanishlar soni. Xomaki jilvirlashda υ₃ = 20 — 60 m/min, tozalab jilvirlashda esa υ₃ — 2 — 4 m/min bo’ladi.
Ishlov beriladigan zagotovkaning jilvirlashdan oldingi diametri bilan toshning bir o’tishida jilvirlangandan keyingi diametri orasidagi ayirmaning yarmi kesish yauqurligi deb ataladi va t bilan belgilanadi:

bu yerda d—zagotovkaning jilvirlashdan oldingi diametri, mm; d₁ —zagotovkaning jilvirlangandan keyingi diametri, mm. Kesish chuqurligi 0,005 dan 0,09 mm gacha kilib olinadi.
Jilvirlash toshi yoki zag.otovkaning shpindel’ bir marta aylanganda o’q bo’ylab siljish qiymati bo’ylama surish deb ataladi va s_b bilan belgilanadi. Bo’ylama surish qiymati jilvirlash toshining eniga qarab olinadi:
s_b ≈(0,3 — 0,6) V mm/ayl,
bu yerda V—jilvirlash toshining eni, mm.
Materiallarni jilvirlashda ishlatiladigan toshlar abraziv materiallardan tayyorlanadi.