6. тема. Biliw processleri joba

Qabıl etiwdiń nerv fiziologiyalıq mexanizmleri
Qabıl etiwdiń fiziologiyalıq tiykarı bas miy qabıģınıń analiz-sintez iskerliginen ibarat bolıp, bul iskerlik seziw organlarımızģa tásir etip turģan nárse hám hádiyselerdiń ózgesheligine emes, al bul ózgesheliklerdiń pútin bir kompleksi menen payda bolıwında kórinedi.
Dógerek átiraptaģı predmet hám hádiyselerdiń qanday analizatorlar arqalı sáwlelendiriwine yamasa analizatorlardıń qaysı biriniń eń áhmiyetligine qaray kóriw, esitiw, háreket, dám hám iyis bolıp, qabıl etiw túrlerine ajıratıladı. SHártli reflekslerdi úyreniw maqsetinde alıp barılģan tájriybelerde analizatorlarģa bir yamasa jeke qozģawshı emes, al birneshe qozģawshılar tásir etip tursa, bunda tuwılģan reakciya hár bir qozģawshınıń óz ózgesheligine qarap emes, al bul qozģatıwshılardıń óz-ara qanday baylanısına qaray payda boladı. Máselen ótkerilgen tájriybelerde anıq belgilengen tártipte bir minutta bir neshe márte toqtap-toqtap qońıraw basılģanda payda bolģan refleks qońıraw dawısınıń qanday ekenligine emes, al dawıstıń úzilip, tınıp esitiliwine baylanıslı payda bolıwı anıqlanģan.
I.P.Pavlov reflekstiń bul túrin «qatnas refleksi» dep ataģan.
Qabıl etiwdiń túrleri
Psixologiya páninde qabıl etiw belgili formalarģa ajıratılıp úyreniledi. Waqıt, háreket, keńislik járdemi menen átiraptaģı biosferanıń sociallıq turmıstıń áhmiyetin xabar maģlıwmatlar, ózgesheliklerin sáwlelendiredi. Usı sebepli qabıl etiw keńislikti qabıl etiw, waqıttı qabıl etiw hám háreketti qabıl etiw bolıp úsh túrge bólinedi.
1. Keńislikti qabıl etiw hámmeńizge belgili keńisliktiń úsh ólshemi – biyik, keń, uzaq ekenligin bilemiz. Dógerektegi barlıq nárselerdiń arnawlı formaları úlken, kishi bolıp, olardıń hámmesi bir-birinen uzaq-jaqın, oń hám shep, biyik yamasa pás sıyaqlı ózgesheliklerin miyimizde sáwlelendiriwimiz keńislikti qabıl etiw delinedi. Kúndelik tájriybemizde keńisliktiń bul ózgesheliklerin kóriw, teri hám háreket seziwleri arqalı qabıl etemiz. Jaqın yamasa uzaq aralıqta jaylasqan zatlardıń tuwrıdan-tuwrı – tor perdege túskende, kóz gáwharı bórtik yamasa sozılģan formaģa kiredi. Kóz gáwharınıń anıq kóriwi ushın mine usınday birlesiwi akkomolaciya dep ataladı.