7-Maʼruza. Issiqlik almashinish qurilmalarini ta`mirlash

4.3-расм. Иссиқлик алмашиниш қурилмаларини механик тозалаш учун қурилма. 
1-парма; 2-ғовак вал; 3-тақсимловчи золотник; 4-юритма; 5-таянч;
6-кошка; 7-уч оёқ; 8-лебедка; 9-кран ости йўли.
Bular choʼkindilarni mexanik tozalash yoʼli bilan olib tashlanadi. U choʼkindilarni
truba yuzasidan turli asboblar yordamida yumshatilib va qirqib tozalanadi. Mexanik
tozalash jarayoni koʼp mehnat talab qiladi. Oddiy holda trubalar shampollari uchi
«kirpi» li uzun chiviqlar tiqib tozalanadi. Undan soʼng, (baʼzan esa bir vaqtning
oʼzida) trubalar, ularning har biriga alohida uzatilayotgan bugʼ orqali puflab
tozalanadi. Zarur boʼlganda bu operatsiyalar qayta-qayta takrorlanadi, bunda uchi
«kirpi»li chiviqlar diametrini muntazam oshirib boriladi.
Zavodlarda tozalash mexanizatsiyasi uchun turli moslamalar qoʼllanilmokda.
Ularning asosida aylantirib parmalash yotadi. Аylanma parmalovchi uchlik asta-
sekin oʼz ogʼirligi ostida tozalanayotgan trubaga itarib, (vertikal issiqlik almashinish
qurilmalari boʼlganda) yoki ishchi kuchi bilan (qurilmalar gorizantal oʼrnatilagan
boʼlsa) kiritiladi. Parma rezbada kovakli (trubali) val bilan birikkan, valning uzunligi
tozalanayotgan truba uzunligiga teng. Val pnevmo yoki elektrodigateldan reduktor
orqali aylanma harakatga keltiriladi. Moslama truba ichiga yuvuvchi suv uzatish
uchun zolotnikli qurilma bilan taʼminlangan, suv parma yuzasidagi ochiq teshiklar
orqali yuzaga chiqadi va yumshagan iflosliklarni yuvib chiqadi. Baʼzi hollarda
trubalarga suv oʼrniga suv bugʼi uzatiladi. Bunda kuyib qolishdan saklanish uchun
xavfsizlik qoidalariga amal qilish kerak.
4.3-rasmda moslama konstruksiyasi va uning vertikal va gorizantal issiqlik
almashinish qurilmalarini tozalashda moslamaning o‘rnatilishi sxemasi keltirilgan.
Bunday moslamalar yordamida boshqa issiqlik almashinish qurilmalarining
trubalarini ham tozalash mumkin, xususan suzuvchi kallakli qobiq trubali issiqlik
almashinish qurilmalari va «truba ichida truba” tipidagi issiqlik almashinish
qurilmalar. Mexanik tozalashdan so‘ng trubalarning ichki yuzalarini mumkin qadar
bir necha vaqt davomida issiqlik suv bilan yuvish kerak. Qattiq konstruksiyali
issiqlik almashinish qurilmalarining ko‘rinmas nuqsonlarini, qopqoqning har ikki
yon tomonidan ochilgan trubalararo bo‘shliqni bosim bilan tekshirish orqali
aniqlanadi. Yemirilgan yoki ko‘chib ketgan trubalarni bosim bilan tekshirilayotgan
suyuqlik paydo bo‘lganligidan, trubalarning uchlarini truba panjaralari bilan
birikishi zich emasligini esa, suyuqlikni quyib yuborishidan va terlab qolishidan
bilsa bo‘ladi.

---

---

Ishdan chiqqan trubalarni almashtirish juda qiyin operatsiya. Truba panjaralari

orqasidagi trubalar pichoq bilan kesiladi (agar buning iloji bo‘lsa), panjara
tomonlarida joylashgan trubalarni esa, keskichli maxsus kallaklar bilan kesiladi (4.4-
rasm), bunda yuritma sifatida juvalash turbinkasi yoki elektrodvigatel xizmat qiladi.
Kichkinagina keskichni baraban kesilgan joyiga, ishchi qismini yuqoriga qilib
shunday o‘rnatiladiki, bunda u o‘zining kuyi qiya yonbosh yuzasi bilan
uzatilayotgan konus yuzasiga o‘tirsin, bu konus barabanga sirpanuvchan shponkasi
orqali bog‘langan. Barabanga fiksatsiya qiluvchi shaybasi kirgizilgan bo‘lib, u truba
panjarasiga siqiladi va truba kesib tashlanishi kerak bo‘lgan listdagi keskich holatini
fiksatsiyalaydi. Uzatilayotgan konusni aylantirib ( u bilan birga keskichli barabanni
ham), unga yengilgina UK bo‘ylab bosish orqali keskichni asta-sekin uning
kundalang uzatilishini taʼminlagan holda yuzaga chiqarila boshlanadi. Panjara
uyalarida qolgan truba uchlarini zubilo yoki borodok bilan pachoqlanadi yoki urib
tashlanadi. Almashtirilayotgan trubani uning tashqi diametri bo‘ylab yo‘nalgan
opravka yordamida panjaralarning biridan chiqarib olinadi va o‘rniga yangisini,
uchlarini panjaraga teshik og‘zini yumaloqlab yoki ularga payvandlab o‘rnatiladi.
Uchlari payvandlangan trubalarni payvandlash murakkabroq. Buning uchun qo‘l
kuchi yordamida yoki pnevmatik bolg‘acha yordamida chok uziladi, baʼzan
panjaradagi uyacha mexanik qayta ishlov beriladi. Amalda yemirilgantubalarni
yangilariga almashtirish kam uchraydi; odatda ularni har ikki uchlari tomonidan
metall (masalan, po‘latdan yasalgan) tiqinlar bilan yopib qo‘yiladi, ular kichkinagina
konuslikka (3-5°) egadir. Tiqinlarni trubadagi maksimal bosimga mustahkam
qarshilik qilishlari uchun zichlab urib qo‘yiladi. Yopib qo‘yilgan trubalar soni, bitta
oqimga to‘g‘ri keladigan, ularning bog‘lamdagi umumiy soni 10% dan oshmasligi
kerak, aks holda gidravlik qarshilik sezilarli darajada ortib ketadi va issiqlik
almashinishi sezilarli darajada kamayib ketadi.