7-ma'ruza. Sun’iy intellektda mantiqiy xulosalashlar Reja

2. Elimenativli induksiya. Hodisalarning sabablarini ko’rsatish gipotezalarni haqiqatga o’xshashlik tarkibiga o’tkasihda hal qiluvchi hisoblanadi.
Misol. Quyidagi haqiqatga o'xshamaydigan mantiqsiz «Bog’da-atirgul, Samarqandda-aka» mulohazalar berilgan. Ushbu mulohazalardan shunday gipotezani shakllantirish kerakki, unga asosan hamma vaqt kkita hodisa birvaqtda o’rinli bo’lsin: 1) bog’da atirgul gullaydi, 2) aniq «aka» Samarqandda bo’ladi. Ikki hodisani quyidagi yangi mulohaza sifatida bog’laymiz: «Aka –Samarqandda yashaydi, nafaqaxo’r, o’zining barcha vaqtini atirgul gullagan vaqtdan tashqari paytlarda dachada o’tkazadi. Nima uchun? Cunki uning atirgul gullariga allergiyasi bor». Korinib turibdiki, haqiqatga o'xshamaydigan mulohaza to’liq haqiqatga o’xshaydigan mantiqli gipotazaga aylandi.
Shunday qilib, biz eliminativli induksiyaga yaqinlashdik, ya’ni D.S.Mill so’zi hilan aytganda sabab haqidagi tushunchalar barcha induksiya nazariyalarining ildizini tashkil qiladi.
D.S.Mill induktivli xulosalashlarning quyidagi usullarini taklif qildi [15].
O’xshashlik usuli. Agar tadqiqot qilinayotgan hodisalarning ikkita va undan ko’proq holatlatlari uchun bitta umumiy vaziyat (sharoit) mavjud bo’lsa va barcha holatlar faqat ushbu vaziyatda bir xil bo’lsa, u holda bu vaziyat ushbu hodisining sababi (oqibati) bo’ladi.
Farqlash usuli. Agar barcha vaziyatlarda hodisaning sodir etilganlik holatidan tashqari, hodisaning sodir etilganlik holati va sodir etimaganlik holati o’xshash bo’lsa, u holda ushbu vaziyatda ularning bir-biridan farqli tomonini ajratish sabab yoki oqibat yoki sababning zarur qismi bo’ladi.
O’xshashlik va farqlashning umumlashgan usuli. Agar po’y berilayotgan hodisalarning ikkita va undan ko’proq holatlatlari uchun bitta umumiy vaziyat (sharoit) mavjud bo’lsa va ushbu po’y berilayotgan hodisalarning ikkita va undan ko’proq holatlatlari uchun bitta umumiy vaziyat (sharoit) mavjud bo’lmasa hamda ikki vaziyatda ham o’rganilayotgan hodisalarning bir-biridan farqli tomonini ajratish mumkin bo’lsa, u holda sabab yoki oqibat yoki sababning zarur qismi bo’ladi.