7-modul. Elketr stansiy a va podstansiyalarning sxemalari, yerlatgichlari

з
е
з
е
сун
R
R
R
R
R


(17-4) 
Sunhiy yerga tutashtirgich sifatida uzunligi 3–5 m, diametri 12–20 mm li sterjen – 
vertikal yerga tutashtirgichlar va 40 X 4 mm li poʻlat polosalar gorizontal yerga tutashtirgichlar 
qilib ishlatiladi. 
3. Tuproqning hisobiy solishtirma qarshiligi aniqlanadi: 
,


c
хис
k

(17-5) 
bunda 

–normal namlikdagi tuproqning oʻlchangan solishtirma qarshiligi. 17.2–jadvalda 

ning ayrim qiymatlari keltirilgan k
s
–tuproqning qurishi bilan muzlashini hisobga oluvchi 
mavsumiy koeffitsient. Oʻrtacha iqlimli rayonlar (ikkinchi, uchinchi) –da uzunligi 3–5 m li 
vertikal elektrodlar uchun k
s
=1,45

1,15; uzunligi 10–15 m li gorizontal elektrodlar uchun k
s
–
3,5

2,0 olinadi. 
17.2–jadval 
Tuproq 
Solishtirma qarshilik, 

m 
Tuproq 
Solishtirma qarshilik, 

m 

---

Qum 
Qumloq 
Qumoq 
Gil 
Bogʻ ekilgan yer 
400–1000 va koʻp 
150–400 
40–150 
8–70 
40 
Torf 
Qora tuproq 
Ohaktosh, tuproq 
ohaktosh 
Qoyali grunt 
20 
10–50 
1000–2000 
2000–4000 
4. Ajratilgan maydonga yerga tutashtirgichni joylashtirishni hisobga olib, uning tuzilishini 
taxminan aniqlanadi, bunda vertikal yerga tutashtirgichlar orasi ular uzunligidan kichik 
olinmaydi. Yerga tutashtiruvchi qurilmaning rejai boʻyicha vertikal yerga tutashtirgichlarning 
taxminiy soni hamda gorizontal yerga tutashtirgichning uzunligi aniqlanadi. 
5. Bitta vertikal yerga tutashtirgich sterjenning qarshiligi 

hisobida aniqlanadi: 
,
4
4
lg
2
1
2
lg
366
,
0










l
t
l
t
d
l
l
r
хис
B

(17-6) 
bunda 

xis 
–tuproqning hisobiy solishtirma qarshiligi 

•
m;
l
–sterjenning uzunligi, m; d–sterjen 
diametri, l–yotqizish chuqurligi boʻlib, u yer sathidan sterjenli yerga tutashtirgich oʻrtasigacha 
boʻlgan masofaga teng, m. 
6. Vertikal yerga tutashtirgichlarning soni aniqlanadi. 
,
В
сун
B
B
R
r
n


(17-7) 
bunda 
В

–vertikal yerga tutashtirgichlardan foydalanish koeffitsienti boʻlib, sterjenlar oraligʻi , 
ularning uzunligi hamda soniga bogʻliq boʻladi (17.2–jadval). 
7. Gorizontal yerga tutashtirgichlar (konturning birlashtiruvchi polosasi) ning qarshiligi 
aniqlanadi, Om: 
,
2
lg
366
,
0
2
bt
l
l
r
хис
г


(17 - 8) 
bunda l –polosa uzunligi, m; b –polasa kengligi, m; t –oʻrnatish chuqurligi, m; 

xis
–gorizantal 
yerga tutashgirgichlar uchun yerning hisoblangan qarshiligi Foydalanish koeffitsientini hisobga olib 
polosa qarshiligini aniqlaymiz: 
,
г
г
г
r
R


(17-9) 
17.3–jadval
Birlashtiruvchi polosa tahsiri hisobga olinmasdan kontur boʻyicha joylashtirilgan vertikal yerga 
tutashtirgichlarning foydalanish koeffitsientlari 
Erga tutashtir -
gichlar orasidagi 
masofaning ular 
uzunligiga nisbati, 
l
a /
Elektrodlar 
soni 
В

Erga tutashtirgich- 
lar orasidagi 
masofaning ular 
uzunligiga nisba 
ti, 
l
a /
Elektrod– 
lar soni 
В


---

1 
2 
4 
6 
10 
20 
40 
60 
4 
6 
10 
0,66–0,72 0,58–
0,65 0,52–0,58 
0,44–0,50 
0,38–0,44 0,36–
0,42 
0,76–0,80 0,71–
0,75 0,66–0,71 
2 
3 
20 
40 
60 
4 
6 
10 
20 
40 
60 
0,61–0,66 0,55–
0,61 0,52–0,58 
0,84–0,86 0,78–
0,82 
0,74–0,78 0,68–
0,73 0,64–0,69 
0,62–0,67 
17.4–jadval
Vertikal elektrodlardan tuzilgan konturdagi birlashtiruvchi polosaning foydalanish 
koeffitsienti 
Erga tutashtirgichlar orasidagi 
masofaning ular uzunligiga nisbati, 
l
a /
Vertikal yerga tutashtirgichlar soni 
4 
6 
8 
10 
20 
30 
50 
1 
2 
3 
0,45 
0,55 
0,70 
0,40 
0,48 
0,64 
0,36 
0,43 
0,60 
0,34 
0,40 
0,56 
0,27 
0,32 
0,45 
0,24 
0,30 
0,41 
0,21 
0,28 
0,37 
bunda 

g
 – foydalanish koeffitsienti, uni 17.3–jadvaldan olamiz. 
8. 
Birlashtiruvchi 
polosadan 
foydalanishni 
hisobga 
olib 
vertikal 
yerga 
tutashtirgichlarning kerakli qarshiligi aniqlanadi 
.
з
г
з
г
В
R
R
R
R
R


(17- 10) 
9. Vertikal yerga tutashtirgichlarninganiq soni topiladi: 
,
В
В
B
В
R
r
n




(17- 11)
bundagi 

'
v
foydalanish koeffitsientining aniq qiymati. 
Hisob natijalari asosida yerga tutashgiruvchi qurilma shakli aniqlanadi.