8 – Leksiya. Kalsiynasiya prosessinin’ teoriyaliq tiykarlari ha’m texnologiуаliq esaрlari

75-Súwret. Soda pechleri gaziniń suwıtqıshı:
1 – bılǵawısh privodı, 2 – bılǵawısh, 3 – tazalanǵan gazdiń shıǵıwı ushın oraylıq truba, 4 – korpus, 5 – túsiriw sańlaǵı, 6 – shańlanǵan gazdiń kiriwi ushın patrubka, 7, 8 – qalaqlar.

74-Súwret. Soda pechleri gaziniń suwıtqıshı (XGSP): 1 – rezervuar – postament, 2 – suwıtıwshı bochkalar.

Soda pechleri gazin juwıwshı úskene (PGSP) – gazdiń kompressorǵa túsiwinen aldıńǵı jolındaǵı, eń keyingi úskene bólek – bólek bochka – cargalardan qurılǵan ishi gewek cilindrlik úskene kórinisinde boladı. Úskeneniń diametri 2 m, ulıwma biyikligi 10 m. Úskene 7 m biyiklikke shekem ólshemleri 100x100x10 mm hám 50x50x3 mm bolǵan, suw menen suwǵarılıwshı keramikalıq nasadkalar – Rashig kolcoları menen toltırılǵan.

Úskenege gaz qarama–qarsı aǵımda tómengi tárepten kiredi hám joqarısınan shıǵıp ketedi. PGSP úskenesine suw suwǵarǵısh (orositel) arqalı beriledi, ol suwda nasadkanıń barlıq kesimi boylap bir tegis bólistiriledi. PGSP úskenesinde 1 t sodaǵa 22 c ǵa shamalas suw puwı kondensaciyalanadı hám 2 kg , 3 kg jáne 1 kg jutıladı. Payda bolıwshı hálsiz skrubber suyıqlıǵınıń tuwrı titri 4 – 6 n.ú., – 3 n.ú., –3–6 n.ú., hás – 0,2 n.ú.

4. Soda pechleri bólimi jumısınıń texnologiyalıq rejimi
Kalcinaciyalanǵan soda tómendegi talaplarǵa juwap beriwi tiyis:
– Qızdırılǵan ónimde natriy karbonatıńıń ( muǵdarı 1-sort 99,2 % kem emes, 2-sort ónimde – 99, 0% ten kem emes;
– Qızdırǵanda massasınıń joǵalıwı - 0,8-1,5 % ten kem emes, sáykes túrde;
– esaplaǵanda xloridlerdiń muǵdarı 1 - sortlı ónimde mas. 0,5 %, 2-sortlı – 0,8 mas. %
Qızdırǵanda massanıń joǵalıwı sodanıń quramında tarqalmaǵan bikarbonattıń bolıwına baylanıslı. (56) reakciya teńlemesi boyınsha bikarbonattıń tarqalıwın esaplaw qıyın emes, demek 0,8 % massasınıń joǵalıwı (0,8 na sáykes keledi (bul jerde 62 – 2 molekula tın qızdırǵanda joytılatuǵın hám molekulalıq massalarınıń summası, onıń massası 168 ge teń). Solay etip, ÓzDavstandart (GOST 5100 – 85) talaplarına quramında nıń muǵdarı 2,2 mas. % kóp emes hám nıń muǵdarı 97 mas. % kem emes, niń muǵdarı 0,8 % ti quraytuǵın soda juwap beredi. Qızdırǵannan keyin bunday sodanıń quramında ( tı boladı, bul jerde nıń summarlıq muǵdarı, ol teń, al 99,2 – shókpeniń qızdırǵannan keyingi summarlıq massası (97+1,4+0,8=99,2). Proporciya dúzemiz:
99,2 – 100 %
98,4 – x %
x = 99,2 %
Standartlıq soda islep shıǵarıw ushın, soda pechleri ushın ornatılǵan, texnologiyalıq rejimniń tómendegi normaları saqlanıwı zárúr:
Soda pechinen shıqqan sodanıń temperaturası: returlı pechler ushın 140-150⁰C; retursız júklenetuǵın pechler ushın 160-180 ⁰C;
nıń hám ǵa esaplaǵanda xloridlerdiń muǵdarı GOST 5100 – 85 talaplarına sáykes keliwi tiyis;
– Ciklonnan aldın soda pechleri gazinde qurǵaq gazge esaplaǵanda niń koncentraciyası 95 kól.% kem emes;
– PGSP úskenesinen shıqqan gazdegi niń koncentraciyası 87% kól.kem emes;
– XGSP úskenesinen shıqqan gazdiń temperaturası 35-41⁰C;
– PGSP --- 32 ⁰C tan joqarı emes;
– Ciklonnan aldın soda pechleri gaziniń artıqsha basımı 4,9-19,6 Pa (0,5-2,0 mm.suw.baǵ.);
– Pechlerden shıǵıwshı oshaq gazleriniń temperaturası 420-500 ⁰C;
– Shıǵıp ketiwshi oshaq gazlerindegi niń muǵdarı 10-12 % kól;
– Qurǵatıwshı barabannıń uzayıwı: diametri 2,8 m hám uzınlıǵı 25 m bolǵan úlken soda pechleri ushın 115 mm den zıyat emes; diametri 2,62 m hám uzınlıǵı 17,8 m bolǵan ortasha soda pechleri ushın – 80 mm den zıyat emes.
Soda pechinen shıqqan sodanıń temperaturası boyınsha tayar ónimdegi sodanıń titri anıqlanadı (sodanıń titri degende na esaplaǵanda ónimniń ulıwma siltiligi túsiniledi (GOST 5100 – 85).
Returlı pechler ushın eń joqarı titr 140 ⁰C qa shamalas temperaturalarda, al retursız pechler ushın – 160 ⁰C ta erisiledi.
Pechlerdiń birdey ónimdarlıǵında, retursız pechlerde nıń bolıw waqtı, returlı pechlerdegige qaraǵanda kem boladı. Retursız júklewde bikarbonat pechtiń tórine ılaqtırıladı, demek, ol túsiriwshi qurılmaǵa tezirek jetedi. Sonlıqtan, retursız pechlerde nıń zárúr tarqalıw dárejesine erisiw ushın, tarqalıw tezligin asırıw kerek, yaǵnıy temperaturanı joqarılatıw kerek. Pechten shıǵıp atırǵan sodanıń temperaturası – pechke júklengen bikarbonattıń muǵdarına, onıń ıǵallıǵına hám oshaq gazleriniń temperaturasına, yaǵnıy oshaqtıń jumıs rejimine baylanıslı boladı.
Ornatılǵanınan tómen temperaturalarda oshaqtıń janıwın intensifikaciyalaw zárúr, bul ushın oǵan janılǵı hám hawa beriliwi kóbeytiledi. Shıǵıp atırǵan sodanıń temperaturasın kóteriw ushın pechke ıǵal bikarbonattıń beriliwin kemeytiw múmkin. Biraq bul 1-2 saattan keyin, pech arqalı materialdıń ótiwi ushın zárúr bolatuǵın sodanıń temperaturasına tásir etedi. Soda temperaturasınıń ornatılǵanı-nan joqarı kóteriliwi pechke bikarbonattıń jetkiliksiz júklengenin yamasa jıllılıqtıń kóp beriliwinen derek beredi. Pech jalının páseytiw zárúr, bul ushın oshaqqa janılǵı hám hawa beriliwi páseytiledi, yamasa pechke ıǵal bikarbonat beriliwi kóbeytiledi.
Sodanıń quramındaǵı hám dıń muǵdarınıń reglamentleniwi, islep shıǵarılıwshı ónimlerge GOST talaplarınan kelip shıqqan. Suwıtılıw hám tazalanıw shamasına qaray soda pechleri gazindegi muǵdarınıń tómengi shegarasın hám ciklonnan aldın gazdiń artıqsha basımınıń ólshemin reglamentlew, múmkin bolǵan hawa sorılıwın qadaǵalawǵa múmkinshilik beredi, bul, demek, pech gaziniń hám aralasqan gazlerdiń joqarı koncentraciyasın támiyinlew imkanın beredi. Soda pechleri gaziniń XGSP hám PGSP úskenelerinen shıqqan waqıttaǵı reglament boyınsha ornatılǵan temperaturasınıń uslanıwı usı úskenelerdiń turaqlı jumıs rejimine sebepshi boladı. Bunnan tısqarı, PGSP úskenesinen gaz uglerod qos oksidi kompressorlarına ketedi. Gazdiń temperaturası kóterilgende, qısılıwshı gaz kóleminiń keńeyiwi sebebinen kompressordıń is ónimdarlıǵı tómenleydi. Sonlıqtan, PGSP úskenesinen shıqqan gazdiń temperaturası 32 ⁰C shamasında uslanadı.
Oshaq gazleriniń temperaturası usı gazler jıllılıǵınıń paydalanıw dárejesin, al olardıń quramındaǵı muǵdarı – kislorodtıń artıqlıǵın bildiredi. Bul kórsetkishlerdi reglamentlestiriw sonday sharayatlardı jaratadı, olarda janılǵı janǵanda ajıralıp shıǵatuǵın jıllılıqtıń maksimal paydalanıwı támiyinlenedi. Shıǵıp ketiwshi gazlerdiń jıllılıǵın jaqsı paydalanıw ushın, olardıń jolına jıllılıqtan paydalanıwshı qurılmalar ornatıladı, máselen janılǵınıń janıwı ushın pechke beriletuǵın hawanı qızdırıwshı úskeneler.
Soda pechleri barabanınıń sozılıwı – onın jumısınıń normal jıllılıq rejiminiń áhmiyetli korsetkishi. Barabannıń reglamentte kórsetilgen shamadan joqarı sozılıwı pechtiń ruxsat etilgennen joqarılaw temperaturada islep turganın kórsetedi. Joqarı temperatura uskeneniń mexanikalıq bekkemliginiń páseyiwine hám aqırında pech barabannıń diywallarınıń kuyiwine alıp keledi, joqarıda kórsetip ótilgenindey ıǵal bikorbanattıń pechke jukleniwin kobeytiw hám jalındı kemeytiw arqalı barabannıń temperaturasın paseytiw, demek sozılıw shamasın qısqartıw múmkin. Bólimde ornatılǵan texnologiyalıq rejim normaların uslap turıw ushın óndirislik process kúndelikli qadaǵalanıwı zárúr onıń sxeması hám úlgi kórsetkishleri tómende kórsetilgen.

SP
Soda pechleri barabanınıń sozılıwı	Hár – bir soda pechiniń sozılıw shaması	115 mm den zıyat emes (ortasha pechler ushın 80 mm)
Soda pechlerinen shıqqanda kalcina-ciyalanǵan soda	Qızdırılǵan ónimde Na2CO3 nıń muǵdarı Shashılıwshań massası Qızdırǵanda ısırap bolıwı NaCl niń muǵdarı Temperatura	99 mas. % ten kem emes 0,50-0,55 g/sm^3 0,8 mas. % ten zıyat emes 0,5 yamasa 1,5 mas.% zıyat emes 140-150 ^0C
Soda pechindegi barometrlik rejim	Basım (artıq.)	39,2 Pa (mm.suw.baǵ.)
Oshaq gazleri	CO2 niń koncentraciyası Jıllılıqtı paydalanıwshı qurılmaǵa shekemgi temperatura Jıllılıqtı paydalanıwshı qurılmadan keyingi temperatura	10-12 kól. % 400-150 ^0C 200 ^0 C tan joqarı emes
PGSP
Soda pechleriniń gazi PGSP ǵa kiriste	CO2 niń koncentraciyası Basım (abs.)	90 kól. % ten kem emes 100 kPa (750 mm.sın.baǵ.) shamasında
Soda pechleriniń gazi PGSP dan shıqqanda	CO2 niń koncentraciyası Basım (abs.) Temperatura	87 kól. % ten kem emes 97 kPa (750 mm.sın.baǵ.) shamasında 32 ^0 C tan joqarı emes
Soda pechleri gazin juwıw úske-nesinen shıqqan-daǵı suyıqlıq	Tıǵızlıǵı (salıs.) Xlordıń muǵdarı Tuwrı titri Ulıwma NH3 tiń muǵdarı Ulıwma CO2 niń muǵdarı Temperatura	1,0-1,1 shamasında 0,2 n.ú. ten zıyat emes 4-6 n.ú. 2-5 n.ú. 8-10 n.ú. 40 ^0C tan joqarı emes
Soda pechleri gazi kollektorın suwǵarıwǵa kelip túsetuǵın suyıqlıq	Tuwrı titri	2-4 n.ú.