8- mazvu: Estetika nazariyasi. Reja

Go`zallik - hodisani mukammallik nuqtai nazaridan, eng yuqori estetik qiymatga ega ekanligi bilan tavsiflovchi estetik kategoriya.
Go`zallikning konkret-hissiy namoyon bo`lishi: uyg`unlik, simmetriya, ritm, mutanosiblik, maqsadga muvofiqlik, shuningdek ob`ektlarning tashqi ko`rinishini tavsiflovchi tovush va rang-yorug`lik munosabatlari.
Go`zallik tabiati to`g`risidagi masalada bir nechta yondoshuvni ko`rsatishimiz mumkin:
1. Go`zallik – narsalarning o`zining ob`ektiv xususiyati. Bunday yondoshuv qadimgi YUnoniston naturfalsafasida shakllangan bo`lib, unda go`zallik koinotdagi uyg`unlik, yaratilishdagi go`zallik tariqasida tushunilgan. Go`zallikning bu talqini frantsuz ma`rifatparvarlik estetikasiga ham xos edi. Go`zallik - bu tabiatning o`ziga xos xususiyati, masalan, vazn, rang, hajm kabi.
2. Estetika voqeligi betaraf (neytral), go`zallik manbai inson qalbida yotadi. Go`zallik - bu voqelik hodisalarini sub`ektiv idrok etish.
3. Go`zallik - ob`ektiv voqelikning xususiyatlarini go`zallik o`lchovi sifatida inson bilan yoki uning amaliy ehtiyojlari, hayotdagi go`zallik haqidagi g`oyalari va tasavvurlari bilan nisbatlash natijasidir.
Go`zallik hodisalarning odamlarning didi va ideallari prizmasi orqali sub`ektiv estetik baholashlarga asoslanadigan ob`ektiv-estetik ma`nosi sifatida namoyon bo`ladi.
Shuni ta`kidlash kerakki, uchinchi yondashuv madaniyat tarixida ustunlik qiladi. Uning tarafdorlari Platon, Sokrat, Aristotel, N.Chernishevskiy va boshqalar edi.
Gnoseologik nuqtai nazardan, go`zallik - bu haqiqiy ob`ektning fikriy qiyofasi. Shu bilan birga, u aks ettirilgan ob`ektni ideallashtiruvni nazarda tutadi. Go`zallik - bu tasavvur asosida qurilgan ob`ektning aqliy modeli, uning uyg`un xususiyatlari fikr bilan oxirigacha etkaziladi.
Xunuklik - bu estetikaning go`zallikning aksi bo`lgan, salbiy estetik qiymatni ifodalaydigan kategoriyasi.
Xunuklik – me`yor, tartibdan ajralganlik, xaos. Qadimgi yunon estetikasida xunuklik yo`qlik, yovuzlik tushunchalariga yaqinlashtirilgan. O`rta asr estetikasida gunohning namoyon bo`lish shakli va oqibati sifatida qabul qilingan. Ma`rifat estetikasi san`atdagi xunukni aks ettirishni imkonsiz deb hisobladi. Ammo, Uyg`onish davrida tabiatning qudratli energiyasi va cheksiz xilma-xilligining dalili sifatida xunukning buyuk ijodiy kuchi tan olingan. Romantizm «ektsentriklik»ning va «xunuklik»ning san`at uchun qiymatiga urg`u berdi. Modernizmda u beqiyos qadriyat sifatida talqin qilingan.
San`atdagi go`zallik va xunuklikning dialektikasi Aristotel` tomonidan jo`da yaxshi ko`rsatib berilgan. Uning ta`kidlashicha, badiiy faoliyatda xunuklik mukammal, go`zal tarzda tasvirlanishi mumkin, ya`ni u go`zallik xususiyatlarini oladi.
Shunday qilib, xunukning estetik kechinmalari ikki tomonlama: san`at asaridan zavqlanish tasvirlash predmetiga bo`lgan jirkanish hissi bilan birga keladi.
Ulug`vor sifat jihatidan go`zal deb ta`riflangan, ammo bu sifat o`zini yuksak darajadagi go`zallik, cheksiz go`zallik kabi namoyon etadi. Ulug`vorlik bizga hayratlanish, zavq, uyg`un talab va yuqori madaniyat ierarxiyalarining ilohiy dasturini his etish tuyg`ularini beradi.