8- mazvu: Estetika nazariyasi. Reja

3. Estetik munosabat - bu sub`ektning ob`yekt bilan ma`naviy aloqasi, shaxsning voqelikka bo`lgan alohida munosabati, uning davomida odam ob`ektiv dunyoning predmetlari, hodisalari va holatlarining yaxlitligini o`lchamini ochib beradi va aniqlaydi, o`zida faol ijodiy faoliyat qobiliyatlari va imkoniyatlarini namoyon qiladi va rivojlantiradi, voqelik hodisalarining mukammallik darajasini hamda inson va dunyo o`rtasidagi uyg`unlik darajasini baholaydi.
Estetik munosabat:
1. ma`lum bir ob`ektning mavjudligi va uning alohida sifati;
2. ma`lum idrok qiluvchi sub`ektning mavjudligi va uning alohida holati;
3. sub`ekt va ob`ektning faol o`zaro ta`siri bo`lib topiladi
Estetik jihatdan muhim xususiyat, ma`lum bir ob`ektga taalluqli bo`lgan holda, ayni paytda voqelikning ko`plab boshqa ob`ektlari va hodisalariga xosdir. Ammo uni biron bir alohida olingan tabiiy ob`ekt bilan bog`lash mumkin emas. Tabiiy xususiyatlarning o`zgarishi, odatda, muayyan ob`ektning moddiy tavsiflarining o`zgarishi bilan bog`liq, estetik xususiyatlarning o`zgarishi esa bunday majburiy bog`liqlikka ega emas. Estetik jihatdan muhim xususiyatlar alohida olingan ob`ektning sof tabiiy xususiyatlari sifatida ko`rib chiqilishi mumkin emas. Ammo estetik jihatdan muhim xususiyatlar alohida olingan sub`ektning sof ma`naviy xususiyatlari deb ham hisoblanishi mumkin emas.
Faqatgina yakka, konkret, individual-betakror ob`ektgina estetik idrok qilinishi va baholanishi kerak. Hech qanday umumiy go`zallik yo`q. Estetika har doim aniq. Hatto estetik ideal ham faqat muayyan estetik vaziyatda amalga oshiriladi.
SHunday qilib, estetik qadriyatni tashuvchisi aynan real ob`ektiv borliqdir.
Nafosatlilikning boshlang`ich nuqtasi sifatida ob`ektning idrok etiladigan qadriyaviy-muhim shaklini aytish mumkin. Real konkret ob`ektlar voqelikning «estetik xususiyatlari» deb nomlanadigan shakl, o`lcham, rang, nisbat, simmetriya, ritm kabi ko`rinishlarda namoyon bo`ladi. Moddiy dunyoning ob`ektiv xususiyatlari va qonuniyatlari nafosatlilikning kelib chiqishi, ibtidosini tashkil etadigan narsalarning tashqi ko`rinishlarini aniqlaydi. Ammo aynan ibtidolarni, chunki ob`ektlarning tashqi ko`rinishlari har doim ham nafosatlilik mazmunini aniqlay olmaydi. Masalan, estetik kechinmalarning manbai sifatida tuzning rangi bu kechinmalarning ma`nosini ham aniqlay olmaydi.
Biroq, shuni ta`kidlash kerakki, estetik munosabatlar ob`ekti tashqi shakldan boshlanadi, lekin shu bilan kifoyalanmaydi: shakl mazmun bilan birlikda mazmunli shakl sifatida olinishi kerak. Ob`ektning estetik shakli idrok etadigan sub`ektga o`z sifatlari va afzalliklarini ochib berishga tariqasida ta`sir qiladi. Insonning dunyoni anglashi jarayonida predmetlar va hodisalarning ularning inson va jamiyat hayotidagi ahamiyati kabi ob`ektiv xususiyati namoyon bo`ladi.
Xulosa qilib shuni ta`kidlash kerakki:
1) nafosatlilik – bu na ob`ektiv voqelik, na odamning «mohiyatiy kuchlari» emas, balki sub`ekt-ob`ekt munosabatlarining ideal mahsulidir;
2) nafosatlilik - shaxsning uning individual idrok etishi va baholashida vujudga keladigan ma`naviy faoliyatning mahsuli;
3) nafosatlilik haqiqatga o`xshash, ammo mohiyatiga ko`ra farq qiladi. Agar haqiqat ratsional bilim bo`lsa, unda nafosatlilik ko`proq bilim emas, balki ob`ektni idrok etishdagi hissiy kechinmalardir.
Boshqacha qilib aytganda, nafosatlilik – estetikaning metakategoriyasi bo`lib, u hayot va san`atdagi go`zallik va xunuklik, ulug`vorlik va tubanlik, fodiaviylik va kulgililik va boshqa estetik xususiyatlarga xos bo`lgan umumiylikni aks ettiradi.