8-mavzu. Belgi bildiruvchi mustaqil so‘z turkumlari. Reja

Ravish so’z turkumi. Ravish turkumiga oid so’zlar ish-harakatning belgisini, 
belgining (sifat yoki ravishning) belgisini va ba’zan predmet belgisini bildiradi. 
Ravish ish-harakatning belgisini bildirganda, bajarilish jarayonini, holatini, 
paytini, o’rnini ko’rsatadi: Misollar: Ular kirganda, bazm juda qizigan edi(Oybek). 
Dildor bilan kampir qarama-qarshi o’tirishdi (Oybek). Ravish sifat yoki ravish 
oldidan kelib, ulardagi belgining darajasini ko’rsatadi, ot oldida esa predmet 
belgisinining boshqa belgiga o’xshashligini yoki sifatiy belgini bildiradi: Majlisda 
juda shirin kuylar aytildi (Oybek). Eng keyin Nasimjon ketdi (Oybek). Ko’kday 
bepoyon mening vatanim (Q.Hikmat). 
Ravish ham, boshqa so’z turkumlari singari o’ziga xos morfologik belgilarga 
ega. 
Ravishning o’ziga xos yasovchi affikslarga yega bo’lishi ham uning 
morfologik belgisi sanaladi: -chasiga (mardchasiga), -larcha (vahshiylarcha), -iga, -
siga (ko’ndalangiga, uzunasiga), -lab (haftalab), -cha (askarcha, atroflicha, 
shoshilgancha), -dek, -day (o’qdek, toshday) kabi. 
Tuzilish jihatdan ayrim ravishlar kelishik shaklini olgan otlarga (quyiga, 
tubdan) va olmoshlarga (shundan, unda-bunda), sifatlarga (sekinroq, bab-baravar), 

---

ravishdoshlarga (ertalab, bora-bora, turib-turib) o’xshab ketadi. Bu o’xshashlik 
tasodifiy hodisa bo’lmay, balki ravish so’z turkumi sifatida shakllanayotgan paytda 
o’z tarkibini o’sha turkumlardan ajralib chiqqan so’zlar hisobiga to’ldirgan. Hatto 
shunday ravishlar borki, ular hozirgi kunda boshlang’ich shakllaridan tamomila 
uzoqlashgan: olg’a, onda-sonda, jo’rttaga, tashqari, u ana kabi. 
SHuningdek, ba’zi ravishlarda so’z o’zgartuvchi shakllar ham uchrab qoladi. 
Ravish tarkibida kelishik affiksi, ko’plikni ko’rsatuvchi -lar va III shaxs egalik 
shakli -i kelgan bo’lishi mumkin. Bu shakl hosil qiluvchi qo’shimchalar ravishning 
leksik-semantik mundarijasini birmuncha o’zgartiradi. 
Ravishlardagi kelishik shakllari asosan ikki xil xususiyatga ega: bir o’rinda 
kelishik affiksini olgan ravish ma’no jihatdan boshqacha tusga kiradi, masalan: 
keyin - keyinda—keyinga, oldin - oldinda - oldinga; boshqa o’rinda yesa ravish 
ma’no jihatdan o’zgarmay, balki qo’shimcha ma’noga (ma’no kuchayishi yoki 
konkretlashtirishga) ega bo’ladi, masalan: ertalab - ertalabda - ertalabdan, hozir - 
hozirda - hozirdan, tez - tezda - tezdan kabi: Avval o’yla, keyin so’yla (Maqol). 
Qani, oldindan bir no’sh qilib turaylik (Oybek). Ko’klamga hozirdan puxta 
tayyorlanaylik. 
Ko’plik qo’shimchasi -lar ravish tarkibida davomiylik va noaniqlik ma’nosini 
bildiradi. Ilgari - ilgarilari, avval - avvallari, allaqachon - allaqachonlari kabi. III 
shaxs egalik affiksi esa ko’plik bilan birgalikda qo’llanadi: Halimbobo bo’lsa 
kechqurunlari bog’ o’rtasiga qurilgan so’riga yonboshlab... hordiq chiqarar 
(SH.Rashidov). 
Ravishlarning so’roqlari ularning ma’no turiga bog’liq. Barcha ravishlar 
uchun umumiy bo’lgan qandaydir so’roq olmoshlari yo’q. Quyidagi so’zlar 
ravishlarning so’roqlaridir: qay tarzda?, qay holatda?, qanday?, qaerda?, qaerga?, 
qachon?, qani?, qachonga?, qachondan?, qachongacha?, qancha?, qay darajada?, 
nima maqsadda?, nega?, nima uchun?, nima sababdan?