8-mavzu. Eritmalar turlari. Reja: Eritmalar. Ideal eritma qonunlari

Eritmalarning hosil bo’lishi. Eritmalarning hosil bo’lishini fizikaviy va 
kimyoviy nazariyalar quyidagicha tushuntiradi. Eritma erituvchi da turli 
modda molekulalarining tarqalib ketishi, ya’ni erishi natijasida hosil bo’ladi. 
Qa tti q mo dd ala r e r ishi da uning s ir tid agi z ar r ac ha la r erituvchi 
molekulalari ta’sirida sirtdan "uzilib" erit maga o’tadi. Diffuziya hodisasi 
natijasida molekulalararo ta’sir tufayli bu zarrachalar eritma "ichiga" 
singib ketib, bir tek is ta rq al a bos h la yd i . S h u t ari qa k rist all 
p an ja ran i t ashk il e tg an b a rc ha z ar r a cha la r ( eri t ma e r ig an moddaga 
to’yinmaguncha) eritmaga o’tadi va eritma hosil bo’ladi. Bu jarayon natijasida bir 
jinsli sistema hosil bo’ladi va bunda erituvchining tabiati va qattiq moddan ing 
t u z i l i s h i , k i m y o v i y x o s s a s i a s o s i y r o l o ’ y n a y d i .
Suyuq moddalar eritmalarining hosil bo’lishida erituvchi va eriydigan 
moddalarning molekulalari (dif fuziya hodisasi tufayli) o’zaro aralashib 
ketadi. Bu jarayonda moddalarning dipol momenti, qutblanuvchanligi kabi 
xususiyatlari asosiy o’rinni egallaydi. Shu sababli, qutbli moddalar qutbli 
erituvchida, qutbsiz moddalar qutbsiz erituvchilarda yaxshi eriydi. 
E r i t m a l a r n i n g
bir 
jinsli
bo’lishi , 
erish
ja ra yoni da 
i s s i q l i k n i n g y u t i l i s h i y o k i a j r a l i b c h i q i s h i e r i t m a larni kimyoviy 
moddalar deb yuritilishiga asos bo’ladi. 
Biroq, eritmalar tarkibining har xilligi va o’zgaruvchanligi ularni mexanik 
aralashmalarga taalluq1i, degan xulosaga olib keladi. S hu sababli, 
eritmalarni 
ki myovi y 
moddalar
bilan 
mexanik 
aralash malar
o’rtasidagi "oraliq sistema" deb qarash kerak. 
Yuqoridagi holatlarda va har qanday eritmalarning h os i l b o ’l i s h ida 
e r i t u v ch i
mo l e k u l a l a r i
b i l an
er i yd i g a n
mo dd a 
mo l eku la lari 
o’rtasida o`zaro fizik-kimyoviy ta’sir ro’y beradi , yani eritma 
h o s i l b o ` l i s h i d a f i z i k - k i m yo v i y j a r a yo n yo t a d i . B u j a r a yo n n i n g
m a h s u l o t i s i f a t i d a erigan modda molekularining sol’vatlari — erigan modda 
molekulalariga erituvchi molekulalari birikishi mahsulotlari hosil bo’ladi. 
 
Agar A-modda biror erituvchi (lotincha solvent)da erisa, eritmada hosil bo’lgan 
yangi modda—solvat [A –nsolv] ko’rinishida yoziladi. Erituvchi suv bo’lsa, hosil 
bo’lgan moddalar (A-nH
2
O) gidratlar deyiladi. Eritmalar hosil bo’lishining 
solvatlar (gidratlar) nazariyasini D.I.Mendeleyev yaratgan. Bu nazariyaning 

---

rivojlanishiga S.Arrenius va V.Konovalovlar ham katta hissa qo’shganlar. 
Eritmalarda erituvchi va erigan modda o’rtasida o’zaro ta’sir yuz 
berishining yana bir isboti suvli eritmalarda kristallgidratlarning hosil 
bo’lnshidir. Suvli eritmalarda ajratib olingan ko’pchilik kristall moddalar 
tarkibida bir necha molekula suv bo’ladi. 
Demak, gidratlar (solvatlar)ning tarkibi erigan modda tarkibiga, tabiatiga, 
erituvchining miqdori va tabiatiga bog’liq bo’ladi.