8-mavzu. Eritmalar turlari. Reja: Eritmalar. Ideal eritma qonunlari

Raulning I-tanomеtrik qonuni: 
Eritma bug’ bosimining pasayishi eritmadagi erigan moddaning molyar 
qismiga tеng. 
2
0
0
N
P
)
P
P
(


bu еrda:
Ро -toza erituvchining bug’ bosimi; 
Р - eritmaning bug’ bosimi; 
N
2
-erigan moddaning molyar qismi: 

---



2
1
N
n
n
n


n - erigan moddaning mol miqdori; 
n
1
- erituvchining mol miqdori. 
Raulning II-(ebo’lioskopik(qaynash) va krioskopik(muzlash)) qonuni. 
Eritma qaynash haroratining ko’tarilishi va muzlash haroratining pasayishi 
eritmaning molyal kontsentrasiyasiga to’g’ri proportsional.
t
qay.
=E·m; t
muz
=K·m. 
Eritmalarda zaryadlangan zarrachalar mavjudligini 1818 yilda T.Grotgus 
aniqlagan. Shuning uchun eritmalardan elеktr toki o’tadi. Moddalarning suvdagi 
eritmalari elеktr tokini o’tkazishiga qarab ular elеktrolitlar va elеktrolitmaslarga 
ajratiladi. 
Ma’lumki, har qanday suyuq modda temperaturaning hohlagan qiymatida 
doimo o’z bug’i bilan muvozanatda bo’ladi: 
Suyuqlik ustidagi bug’- gazsimon modda bo’lgani uchun o’z bosimiga 
ega. Suyuqlik ustidagi bug’ning bosimi (har bir temperatura qiymatida) doimiy 
sondir. 
Toza 
suyuqlik, 
masalan, 
suv 
erituvchi bo’lsa, uning ayni 
temperaturadagi to’yingan bug’ bosimi R
1
ga teng. Suvda biror modda 
(shakar, glyukoza, mochevina) eritilsa, hosil bo’lgan eritma ustidagi bug’ 
bosimi R
2
bo’ladi yoki uning qiymati ayni temperaturada toza suvning 
to’yingan bug’ bosimidan past bo’ladi:
Ps>P
g
Ikkala bosim o’rtasidagi farq DR=R
1
-R
2
eritma to’yingan bug’ 
bosimininig pasayishi deyiladi, Bu DR farqning toza erituvchi (suv) to’yingan 
bug’ bosimiga nisbati DR/R
1
= R
1
-R
2
/R
1
eritma to’yingan bug’ bosimining nisbiy 
pasayishi deyiladi. 
Frantsuz fizigi Raul (1887 y) eritma to’yingan bug’ bosimini o’rganib o’zining 
birinchi qonunini kashf qildi. Bu qonunga binoan, eritma to’yingan bug’bosimining 
nisbiy 
pasayishi 
eritmada 
erigan 
moddaning 
molyar 
qismiga 
to’g’ri 
proportsionaldir.  
Buning sababi yuqoridagi "suyuqlik-bug’’ muvozanat holatidan kelib 
chiqadi. Chunki suvda modda eriganda suv molekulalari erigan modda 
molekulalari bilan birikma— gidratlarni hosil qilgani uchun suvdagi suv mole-
kulalari miqdori kamayadi, Bu kamaygan molekulalarni suvli eritma o’z 
ustidagi (bug’ holatilagi) suv molekulalarini suyuqklikka aylanishi, ya’ni (H
2
O) suv 
(H
2
O) bug’ muvozanatni chapga siljishi tufayli to’ldiradi. Bug’ holatidagi suv 
molekulalari sonining kamayishi ayni temperaturadagi bosimni kamayishiga 
sabab bo’ladi va eritma ustidagi bug’ bosimi to’la suvnikidan past bo’ladi. 
Bu xulosa har qanday eritma uchun doimo o’rinlidir. 
Bu xulosalar suv va eritmaning holat diagrammasi asosida ifodalanadi. 
Bu grafikka asosan toza suvning barcha holatlaridagi bug’ bosimi ( R , ) suvli 
eritmaning bug’ bosimi (R
a
) dan yuqori va eritmaning kontsentratsiyasi 
qanchalik yuqori bo’lsa, grafikdagi suv va eritmani ifodalovchi egri chiziqlar 
o’rtasidagi farq shunchalik katta bo’ladi. 

---

Eritmalarning qaynash va muzlash temperaturalari ham oddiy toza erituvchi 
yoki toza kimyoviy moddanikidan farq qiladi. Ma’lumki, har qanday suyuq 
modda ma’lum temperaturada qaynaydi. Ya’ni uning ichki bosimi tashqi muhit 
bosimiga teng bo’lganda u gazsimon holatga o’tadi. Xuddi shu singari suv 100 
0
C 
da (R= 101,3 kPa) qaynaydi. 0°C da suyuq holatdan qattiq holatga o’tadi — 
muzlaydi. 
Suvda moddalar eriganda suvning (aniqrog’i hosil bo’lgan eritmaning) qaynash 
va muzlash temperaturasi o’zgaradi. Eritmalarda turli tarkibli gidratlar (solvat-
lar) bo’ladi. 
Eritma qaynay boshlagan (yoki muzlay boshlagan) temperatura eritmaninig 
qaynash (yoki muzlash) temperaturasi deyiladi.T
muzlash
 yoki T
qaynash
 kabi ifodalanadi. 
Eritmalarning qaynash temperaturasi erituvchining qaynash temperaturasidan 
doimo 
yuqori bo’lib, muzlash temperaturasi erituvchi muzlash 
temperaturasidan past bo’ladi.