8-mavzu. Ishlab chiqarish korxonasining ratsional tashkiliy struktrasini shaklllantirish Reja

Ishlab chiqarish turlari va ularning xarakteristikasi. Korxona ixtisoslashuv darajasi eng avvalo tanlangan ishlab chiqarish turi bilan belgilangan. Ishlab chiqarish tipi uning tashkiliy-texnik xususiyatlari yiindisi bilan xarakterlanadi. Ushbu xususiyatlar bir vatda va doimiy ravishda ishlab chiqarishga kiritilayotgan bir turdagi mahsulot midori shuningdek mahsulot turi bilan belgilanadi.
Tanlangan ishlab chiqarish tipi ishlab chiqarish jarayonining tashkiliy-texnik parametrlarini shakllantirishga, ishlab chiqarishni texnik tayyorlash, rejalashtirish, nazorat ilish usullarini tanlash, stex uchastkalarni tashkiliy tuzilmasini tuzish, joylashtirish, texnologik jarayonlarni ishlab chiqarish, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish me`yorini ishlab chiqarishga ta`sir ko’rsatadi.
Ishlab chiqarishni tashkil etish prinsiplarining uyunlashuvidan kelib chiib ishlab chiqarishning 3 ta asosiy turini ajratish mumkin: ommaviy, seriyali, yakka tartibli.
Ishlab chiqarish turidagi far birinchi navbatda ish o’rinlarining ta`minlash xarakterida yoki boshacha ilib aytganda ularning ixtisoslashganlik darajasida namoyon bo’ladi.
Shu nutai nazardan barcha ish o’rinlarini 3 guruga ajratish mumkin:

1. 
   bir xil detallar ustida bir xil operasiyani bajarishga ixtisoslashgan ish o’rinlari;
   
2. 
   bir nechta detallar ustida ma`lum bir ketma-ketlikda muntazam ravishda bir nechta doimiy operasiyalarni bajaradigan ish o’rinlari;
   
3. 
   turli detallar ustida turli vatda turli xil operasiyalarni bajaradigan ish o’rinlari.
   

Birinchi gurudagi ish o’rinlari ko’pro ommaviy ishlab chiqarishga; ikkinchi guru ish o’rinlari – seriyali ishlab chiqarishga, uchinchi guru ish o’rinlari esa yakka tartibli ishlab chiqarish uchun xosdir.
Bir korxonada turli xildagi ishlab chiqarish jarayonlari turlari o’llanilishi mumkin. Ishlab chiqarish tipini belgilovchi belgilardan asosiysi bir turdagi mahsulotni konsentransiyalash darajasi bo’lganligi sababli, ishlab chiqarish tipi va ish o’rnini ta`minlanish koeffisiyenti orasida ma`lum bolanish mavjud.
Ta`minlanish koeffisiyenti ish o’rinlarining ixtisoslashganlik darajasidan kelib chiadi. Mishinasozlik korxonasi uchun ushbu bolanish uyidagicha ifodalanadi.
Ishlab chiqarish tipi ish o’rinining ta`minlanish koeffisiyenti
Ommaviy 0,85 va yuori
Yirik seriyali 0,2-0,75
Kichik seriyali 0,04-0,08
Yakka tartibli 0,04 dan past
Ushbu koeffisiyent uyidagi formuladan anilanadi.
K = n ^. t / f
Bu yerda: n – yildagi ishlov beriladigan detallar soni, birlik; t – bir detalga ishlov berish mehnat siimi; f – jihozlarning yillik ish vati fondi (ayta sozlash va smena ichidagi ta`mirlash uchun vat yo’otishlarini hisobga olgan olda).
Masalan: Tokarlik stanogida normativ davomiyligi t=0,37 sohat bo’lgan ishlov berish operasiyasi bajariladi.
Yil davomida 2850 detalga ishlov berilishi zarur. Ish tartibi – 2 smena, jihozning yillik samarali ish vati fondi 4080 sohat. Ish o’rining ta`minlash koeffisiyenti uyidagiga teng:
K = 2850^.0,37/4080=0,258 (yirik seriyali ishlab chiqarish).
Shunday ilib korxona ixtisoslashuvi bir turdagi mahsulot ishlab chiqarish masshtabini belgilaydi, bu esa ishlab chiqarish turini anilaydi. Ommaviy ishlab chiqarishda korxonalar bir turdagi va katta hajmdagi mahsulotlar ishlab chiqarishga ixtisoslashadi.
Seriyali ishlab chiqarishda mahsulotning ayrim turlari partiyalab ishlab chiqariladi. Partiya midoridan kelib chiib yirik seriyali va kichik seriyali ishlab chiqarishni ajratiladi.
Yakka tartibli (individual) ishlab chiqarishda yirik nomenklaturadagi mahsulotlar ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarish tipini xarakterlovchi uyidagi solishtirma 2.1-jadvalni ko’rib chiamiz.
2.1-jadval

Ko’rsatkichlar	Ommaviy ishlab chiqarish	Seriyali ishlab chiqarish	Yakka tartibli ishlab chiqarish
1.Mahsulot turi	Juda kichik	Cheklangan	keng
2.Ishlab chiqarish stexlari tuzilmasi.	Buyumliyakunlangan yoki buyumli- texnologik	Buyumlitexnologik yoki texnologik	Texnologik
3. Ishlab chia- rishni tashkil etish usuli.	Potoklardan keng foydalanish	Potoklardan foydalangan olda partiyali	Ayrim uchastka-larda partiyali
4. Jihozning ixtisoslashuv darajasi.	Mahsulot	Masus universal	Universal
5. Jihozning joylashuvi.	Ishlab chiqarish jarayoni yo’nalishida	Aralash	Bir turdagi jihozlar turi bo’yicha
6. Maxsus asbob va moslamalarni o’llash.	Keng	Cheklangan	Kam
7. Kadrlarning ixtisoslashuvi.	Yuori malakada tor	Nisbatan keng	Universal ishchilardan keng foydalanish