8-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

Raqobatlashgan, monopolistik va monopsonik mehnat bozorlari.

Mehnat bozorida monopsoniya bo’lgan hol. Bunday hol ko’proq kichik shaharlarda uchraydi. Shaharda yagona ishlab chiqarish korxonasi bo’lib, u shahar aholisining asosiy qismini ish bilan ta’minlaydi.
Shaharda boshqa ish joylari kam bo’lgani uchun, ushbu vaziyat monopsonik bozor vaziyatiga yaqin bo’ladi. Monopol korxona mahalliy mehnat bozorida ishchi

kuchini sotib oluvchi yagona korxona bo’lgani uchun ham u ish haqiga ta’sir qila oladi. Korxona ishga yollaydigan ishchilar sonini qisqartirsa, ishga kiruvchilar o’rtasida raqobat kuchayadi va bu ish haqini muvozanat darajasidan pastga tushiradi (14.12-rasm).


Иш ща=и ставкаси,
M


^{We WN}

^{Lc Le}
Мещнат

14.12-rasm. Monopsonist mehnat bozori.

Raqobatlashgan mehnat bozorida muvozanat holat nuqtada o’rnatiladi. nuqtada talab va taklif chiziqlari kesishadi. Muvozanat holatida ishchi miqdordagi ish haqi bilan ta’minlanadi. Monopsonist har bir birlik mehnat uchun bir xil ish haqi to’lagani uchun taklif chizi\i o’rtacha xarajat chizi\idan iborat bo’ladi. Chekli mehnat xarajatlari chizi\i o’rtacha xarajat chizi\idan yuqorida yotadi. va chiziqlarini kesishgan nuqtasi monopsonik holatda qancha ishchi bilan band bo’lishini aniqlaydi. Bu erda monopsonik muvozanat holati sharti. Demak, monopsonist ishchilar sonini dan qisqartirib, ish haqini dan ga qisqartirishga erishadi. Shunday qilib, monopsonist bir vaqtning o’zida ham ishchilar sonini qisqartirib, ham ish haqini pasaytirib, o’z foydasini to’rtburchak yuziga teng bo’lgan miqdorda oshiradi.
Minimal ish haqi. Minimal ish haqi davlat tomonidan qonun orqali o’rnatiladi. Ko’p hollarda minimal ish haqi muvozanat ish haqi darajasidan yuqori qilib o’rnatiladi.
Bunday holda umumiy o’rtacha ish haqi oshadi, lekin ishchilarni ishga yollash soni qisqaradi. Minimal ish haqini o’rnatilishini va uni oshirilishini kasaba uyushmalari ham ko’pincha talab qilib chiqadilar. Minimal ish haqi qanday oqibatlar bilan bo\liqligini ko’rib chiqaylik.
Minimal ish haqi ko’proq malakasiz ishchilar va ish topa olmagan ishchilarga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Nima uchun deganda, malakali ishchilarga talab har doim mavjud bo’ladi, shu sababli ular minimal ish haqining oshishidan yutadilar. Umuman, minimal ish haqining ortishi, ish bilan band bo’lgan aholining

yuqoriroq daromad olishini ta’minlaydi. Minimal ish haqi oshganda, mehnatga haq to’lashning barcha stavkalari qaytadan ko’rib chiqiladi va oshiriladi.
Quyidagi 14.13-rasmda minimal ish haqining aholi bandligiga ta’siri ko’rsatilgan.


W
^Wmin
We
WH
M