8-mavzu: jon meynard keyns ta`limoti va keynschilik

v) “ko’rinmas qo’l” 
 
Bozor  iqtisodiyoti  bir  markazdan  turib  boshqarilmaydi.  Shunday bo’lsa - da, 
u muayyan tartib va qoidaga amal qiladi. Xo’jalik faoliyatining har bir ishtirokchisi  
o’z  maqsadini  ko’z-lagan  holda  ish  yuritadi.  Biroq  bunday sharoitda  alohida  
kishi-larning    manfaatlari    qanday    uyg’unlashadi,    barcha  jamiyat  manfa-atlari 
qanday  yuzaga  chiqadi?  Birinchi  bo’lib  bu  muammoni ilmiy darajaga  ko’targan 
A.Smit  bo’ldi.  U  shunday  yozadi:  «Har  bir  kishi  o’z  kapitalini  ko’proq  qiymat 
keltiradigan 
qilib 
ishlatishga 
harakat 
qiladi. 
Odatda,

---

u  jamiyat  foydasiga  ta’sir  ko’rsatishni  nazarda  tutmaydi  va  unga  ancha  ta’sir 
ko’rsatayotganini  sezmaydi.  U  faqat  o’z  manfaatini  nazarda  tutadi,  faqat  o’z 
foydasini   ko’zlaydi.   Shunday    bo’lsa-da,    bunday    maqsad    uning    rejasiga 
kirmagan  bo’lsa  ham,  ushbu  sharoitda      ko’rinmas  qo’l      uni  maqsad  sari 
yo’naltiradi. O’z manfaatlarini ko’zlagan holda, jamiyat manfaatlariga ataylab unga 
xizmat qilgandan ko’ra tez-tez xizmat qilib turadi». 
Gap  shundaki,  o’z  manfaati  yo’lida xizmat  qilayotgan  har bir  odam pirovard 
natijada ijtimoiy  mahsulotning ko’payishiga, jamiyat boyligining  oshishiga  yordam 
beradi.  Shaxsiy  manfaatga  intilish  ishlab  chiqarishning  rivojlanishiga,  taraqqiyotga 
olib keladi. Har bir kishi o’zini o’ylab ish yuritadi, bundan butun jamiyat yutadi. 
A.Smit  aytib  o’tgan  «ko’rinmas  qo’l»  bozor  mexanizmidir.  U  odamlarni  o’z 
istak  va  xohishlariga  bog’liq  bo’lmagan  holda  maqsad  sari  yo’naltirib  turadi. 
Masalan,  agar  qandaydir  bir  mahsulotga,  aytaylik,  nonga  bo’lgan  talab  oshsa, 
novvoylar  uning  narxini  oshiradilar.  Ularning  daromadlari  oshadi.  Kapital  bir 
tarmoq-dan  ikkinchi  tarmoqqa  oqib  o’tib  turadi,  ayni  chog’da,  u  non  yopish 
sanoatiga oqib o’ta boshlaydi. Natijada, non ishlab chiqarish ko’payadi va narx yana 
pasaya  boshlaydi.  Bu  erda  A.Smit  shaxsiy  manfaatni  raqobat  va  xo’jalik 
mexanizmining ichki harakatlan-tiruvchi kuchi sifatida ko’rsatib bergan.