8-mavzu. Kompyuterga ma’lumotlarni kiritish-chiqarish tizimlari Kiritish qurilmalari

Suyuq kristalli indikatorlardagi videomonitorlar Suyuq kristalli indikatorlardagi monitorlar (SKI, LCD - Liquid Cristal Display) bu raqamli tekis monitorlardir. Bu monitorlar maxsus, me`yoriy (normal) sharoitlarda shaffof suyuqlikni ishlatadi, bu suyuqlik aniq bir elektrostatik maydon kuchlanganligida kristallanadi, bunda uning shaffofligi qutblanish va yorug`lik nurlarining sinish koefficientlari o`zgaradi. Ana shu effektlar tasvirni shakllantirish uchun ishlatiladi. Tuzulish jihatdan bunday displey ikkita elektr o`tkazuvchan shisha plastina ko`rinishda bajarilgan bo`lib, ularning orasiga ana shunday kristallanadigan suyuqdikning juda yupqa qatlami joylashtiriladi. Bunday ekranlarni orqa yoki yon tomondan yoritish uchun yoruyutik manbai sifatida, odatda, sovuq katodli flyuorescent lampalar yoki elektrolyuninescentli panellar ishlatiladi. SKI aktiv va passiv matricali bo`ladi. Passiv matricada ekranning har bir elementi (piksel) koordinatali boshqaruvchi shaffof simlarning kesishgan joyida tanlanadi, aktiv matricada esa ekranning har bir elementi uchun o`zining boshqaruvchi tranzistori bor, shuning uchun ularni ba`zida TFT-ekranlar deb ataladi (TFT - Thin Film Transister, yupqa plyonkali tranzistor). Aktiv matricali displey murakkabroq va qimmatroqdir, lekin yaxshiroq sifatni ta`minlaydi: yuqori dinamiklik, utkazish qobiliyati, tasvirlarni aniq-ravshanligi va yorqinligi. Monoxromli displeylar bilan bir qatorda so`nggi vaqtlarda rangli displeylar ham keng ishlatilmoqda. Rangli displeylarda har bir piksel 3 ta alohida qims pikseldan (R, G va V) tashkil topib, ularning har biri mos ranglarning yupqa yorug`lik filtrlari bilan qoplangan. Uchta ranglardan har biri uchun yorqinlikning 64 ta gradaciyasi maksimal shakllantiriladi, bu oxir oqibatda 26200 ta rangli tuslarni aks ettirish imkoniyatini beradi. Ranglarning o`zlari etarlicha chuqur va yorqindir. SKI dagi monitorlarning asosiy afzalliklari: O`lchamlari va og`irligi: monitor qalinligi SKI ekrani va yoritish qurilmasi qalinligi bilan emas (u kichikdir), balki korpus qalinligi bilan aniqlanadi, yana og`irlikning katta qismi ham korpusga to`g`ri keladi. SKI dagi monitorlarning energiya nste`mol qilshi ENT lardagi monitorlarga nisbatan sezilarli kamdir, masalan, ENT dagi monitor o`rtacha 150 Vt, SKI dagi monitor esa 30 Vt gacha iste`mol qiladi. Ergonomikligi. SKI dagi monitorda inson sog`ligi uchun zararli bo`lgan elektromagnit nurlanishlarning hamma ko`rinishlari deyarli yo`qdir. Uning jiddiy kamchiligi - hozircha yuqori narxdaligidir. SKI-displeylar yana tashqi tegishlarni yoktirmaydi, xususan, barmoqlar bilan ekranga doimiy tegish rangli popuklarning paydo bo`lishiga olib keladi. Bu klassdagi zamonaviy videomonitorlarning ma`lumotlarni tasvirlash sifati ENT dagi monitorlarnikiga nisbatan ba`zida yomon emas.
Videonazoratchilar Videonazoratnilar (videoadapterlar) bevosita monitorlarni va ularning ekraniga ma`lumotlarni chiqarishni boshqaradigan ichki tizim qurilmasidir. Videonazoratchi o`z ichiga quyidagilarni oladi: ENT ni boshqarish sxemasi, rastrli xotira (ekranda bo`lib o`tadigan ma`lumotlarni saqlovchi va AX da videobufer maydomini ishlatadigan xotira), DEQQ ning almashadigan mikrosxemalari (belgilar matricalari), kiritish-chiqarish portlari. Videonazoratchining asosiy tavsiflari: ish rejimlari (matnli va grafikli), ranglarning amalga oshirilishi (monoxromli va rangli), ranglar soni yoki nim ranglar soni (monoxromlida), o`tkazish qobiliyati (monitor ekranida gorizontal va vertikal bo`yicha adreslanadigan piksellar soni), buferli xotiradagi saxifalarning sig`imini va soni (saxlfalar soni - bu eslab qolinadigan matnli ekranlarning soni bo`lib, ularning istalgan biri bevosita adreslash yo`li bilan monitorda aks etgirishga chiqarilishi mumkin), belgi matricasining o`lchani (monitor ekranida belgini shakllantiradigan, matricaning satr va ustunidagi piksellar miqdori), tizimli shina bilan qiymatlar almashish tezligini belgilovchi qiymatlar shinasining razryadliligi va b. Videoxotira sig`imi - muhim tavsifdir, u xotirada saqlanayotgan piksellarning miqdorini va ularning atributlarini aniqdaydi. Piksel atribugining razryadliligi, o`z navbatida, xususan, pikselni aks ettirishda hisobga olinadigan nim ranglarning yoki rangli tuslarning mumkin bo`lgan maksimal sonini aniqdaydi (masalan, 65000 rangli tusni (High Color standarti) aks ettirish uchun har bir atribut ikki baytli xususiyatga, 16,7 mln ta rangli tusni aks ettirish uchun esa (True Color standarti) - uch baytli xususiyatga ega bo`lishi kerak). Videoxotiraning kerakli sig`imini atribut baytlari miqdorini ekran piksellari miqdoriga ko`paytirib taxminan xisoblab chiqish mumkin). Masalan, monitorning o`tkazish qobiliyati 800x600 piksellar bo`lganda va True Color standartida videoxotira sig`imi 1440000 baytdan kam bo`lmasligi kerak, o`tkazish qobiliyati High Color standartida 1280x 1024 bo`lganda esa 4 Mbayt atrofida bo`lishi lozim. Umumqabul qilingan standart quyidagi videonazoratchilarni shakllantiradi: - Hercules - monoxromli grafikli adapter; - MDA - monoxromli displeyli adapter (Monochrome Display Adapter); - MGA - monoxromli grafikli adapter (Monochrome Graphics Adapter); - CGA - rangli grafikli adapter (Color Graphics Adapter); - EGA - yaxshilangan grafikli adapter (Enhanced Graphics Adapter); - VGA - videografikli adapter (Video Graphics Adapter), ba`zida uni videografikli matrica (Video Graphics Array) deb ataladi; - SVGA - yaxshilangan videografikli adapter (SuperVGA); - PGA - professional grafikli adapter (Professional GA). Hozirgi vaqtda amadda faqat VGA va undan yuqori tipdagi videonazoratchilar ishlatilmoqda. Videonazoratchilarga misollar: - videoxotira sig`imi 1-2 Mbayt bo`lgan VESA (VESA video-kartalari) tipidagi SVGA videonazoratchilari nimranglar va rangli tuslar yaxshi uzatilganda 1280x 1024 o`tkazish qobiliyatini ta`ninlaydi; - Twin Turbo - 128 M2 videonazoratchisi (videokarta) 2 Mbayt sig`imli (4 Mbaytgacha oshirish imkoniyati bilan) videoxotiraga, ikkita 64 razryadli ma`lumotlar shinasiga (bu PCI lokal shinasi bilan mos kelib, rangli tuslarning ranglilik rejimi 256 tadan 65000 tagacha o`zgarganda qiymatlarni 128-razryadli uzatishni pasaymaydigan tezlik bilan tashkil etishni ta`minlaydi) ega, videokarta istalgan amaliy dasturda tasvirni ekranda oniy chiziqli masshtablash vazifasiga egadir. Multimedia - bu kompyuter texnologiyasining turli xil fizik ko`rinishta ega bo`lgan (matn, grafika, rasm, tovush, animaciya (xayvonlar tasviri), video va sh.o`.) va yoki turli xil tashuvchilarda mavjud bo`lgan (magnit va optik disklar, audio- va video-lentalar va h.k.) axborotdan foydalanish bilan bog`liq soxasidir. Multimedia (multimedia - ko`p muxitlilik) vositalari bu apparat va dasturlar to`plani bo`lib, u insonga o`zi uchun tabiiy bo`lgan juda turli-tuman muxitlarni: tovush, video, grafika, matnlar, animaciya va b. ishlatgan holda kompyuter bilan muloqat qilish imkonini beradi. Multimedia foydalanuvchiga fantastik dunyoni (virtual haqiqiy) yaratishda juda ajoyib imkoniyatlarni yaratib beradi, bunda foydalanuvchi chekkadagi sust kuzatuvchi rolini bajarmasdan, balki u erda avj olayotgan xodisalarda faol ishtirok etadi; shu bilan birga muloqat foydalanuvchi uchun odatlangan tilda - birinchi navbatda tovushli va videoobrazlar tilida bo`lib o`tadi. Multimedia vositalariga quyidagilar kiradi: ma`lumotlarni audio - (nutqli) va videokiritish va chiqarish qurilmalari; yuqori sifatli tovushli (sound) va video - (video) platalar, videoqamrash platalari (video grabber), ular videomagnitofondan yoki videokameradan tasvirni oladi va uni SHK ga kiritadi; yuqori sifatli kuchaytirgichli, tovush kolonkali, katta videoekranli akustik va videoqabul qiladigan tizimlar, hozirdayok keng tarqalgan skanerlar (chunki ular kompyuterga bosma matnlarni va rasmlarni avtomatik kiritish imkonini beradi); yuqori sifatli printerlar va plotterlar.