8 mavzu. Tizim modelini qurish

Soʻzli – illyustratsiyalar yordamida ogʻzaki yoki yozma tavsif,

Matematik – formulalar, tengsizliklar, tizimlar,

Strukturali – diagrammalar, grafikalar, jadvallar,

Logik – modellar, har xil sharoitlarni tahlil qilish asosida qarorlar qabul qilinadi,

Maxsus – eslatmalar, kimyo. va matematik formulalar,

Kompyuterli – dasturiy ta'minot yordamida kompyuterda amalga oshiriladi.

Informatsion model turlari:

1. 
   Jadvalli informatsion modellar:
   

O’xshash xususiyatlarga ega bir qator obyektlarni tavsiflash uchun qoʻllaniladi. Bir turdagi obyektlar roʻyxati yoki xossalari bitta ustunda (yoki satrda) joylashadi, bu xossalarning qiymatlari esa keyingi ustunlarga (yoki satrlarga) joylashtiriladi. Informatsion modellarni kompyuterda elektron jadvallar yoki MBBT yordamida qurish va tadqiq qilish maqsadga muvofiq. Ular ham turlicha boʻladi:

• 
  1.1 «obyekt- xossa» tipidagi jadval;
  
• 
  1.2 «obyekt- obyekt» tipidagi jadval;
  
• 
  1.3 Ikkilik matrisalar.
  

Birinchi tur axborot model satr va ustunlardan iborat oddiy jadvaldir (ustunlar – obyektlar, satrlar esa – ularning xossalari). Masalan, ob-havo oʻzgarishi jarayoning informatsion modeli (ustunlar – obyektlar, satr – ular xossalari):

Sana	Yogʻin	Harorat	Bosim	Namlik
03.01.22	Qor	-3,5	746	67
04.01.22	Yogʻin yoʻq	0	750	62
05.01.22	Tuman	1,0	740	100
06.01.22	Yomgʻir	3,4	745	96
07.01.22	Yogʻin yoʻq	5,2	760	87

Ikkinchi tur axborot modeli turli obyektlar oʻrtasidagi oʻzaro bogʻliqliklarni aks ettiradi. Masalan,

#	Familiya	Ism	Matem	Inform	Tarix	Kimyo	Fizika
1	Botirov	Nodir	4	5	3	4	5
2	Toirov	Odil	5	5	4	4	4

Bunda satrlar (oʻquvchilar) – birinchi obyekt, ustunlar (fanlar) – ikkinchi obyekt.
Ikkilik matritsalar - sonlardan iborat oddiy toʻrtburchakli jadval boʻlib, obyektlar aro aloqalarning sifat koʻrsatkichlarini aks ettiradi:

Talaba	Geoogiya	Tizimlar	Dasturlash
Abdiyev	0	1	1
Botirov	1	0	1
Vohidov	0	1	0
Nabiyev	1	1	0

Kompyuterda informatsion modellar

Ma’lumki, matematik model – modellashtirilayotgan jarayonning matematika tilida ifodalanishi edi. Sonli metodlar – har qanday masala yechimini arifmetik operatsiyalar ketma-ketligiga keltirish hisoblanadi.
Kompyuterli matematik model – bu modellashtirilayotgan tizim holatini uning matematik modeli orqali hisoblashni amalga oshiruvchi dastur boʻlib, hisoblash natijalarini vizuallashtirish imkoniyatidir (kompyuter grafikasini qoʻllash).
Hisoblash eksperimenti – kompyuterli matematik modelni modellashtiriluvchi obyekt xossalarini tadqiq qilishga qoʻllash boʻlib, hisoblash ekcperimenti real fizik tajribaning oʻrnini bosishi mumkin.

Nazorat savollari:

1. 
   Oʻz-oʻzini tashkil qilish va oʻz-oʻzini tashkil qiluvchi tizim nima?
   
2. 
   Har qanday tizim oʻz-oʻzini tashkil qiluvchi boʻla oladimi?
   
3. 
   Qanday tizimlar oʻz-oʻzini tashkil qilishga keltiriladi.
   
4. 
   Axborot sinergetikasining qanday asosiy aksiomalari bor?
   
5. 
   I. Prigojinning asosiy sinergetik tamoyili nima?
   
6. 
   Model va modellashtirish haqida