8-simenar o‘zbekiston respublikasida ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar

To‘rtinchidan, 
viloyatlarning kelajak taraqqiyoti ana shu hu-dudlardagi oliy ta'lim markazlari bilan 
bevosita bog‘liq. Viloyatlarda ishlab chiqarishni yanada rivojlantirish uchun yangi sohalarni egal-lash, 
yangi ixtisosliklarni tashkil etish, zarur kadrlarni shu joylarda tayyorlash imkoniyati tug‘ildi. 
Oldindan markazda o‘qigan kadrlarni viloyatga yuborish masa-lasi ancha-muncha muammo edi. 
Viloyatlarda universitetlar tashkil etilishi bilan bu muammoning ham yechimi topildi. 
Beshinchidan, 
viloyatlardagi universitetlar vositasida dunyo-ning eng ilg‘or, mashhur o‘quv yurtlari 
bilan hamkorlik qilish im-koniyatlari paydo bo‘ldi. Bu esa o‘z navbatida dunyo tajribasini ha-yotga tezroq 
olib kirish, fan va texnikani yangi o‘zanga burish, shu asosda mamlakat taraqqiyotini jadallashtirish 
imkonini berdi. 
Mamlakat shaharlarida oliy universal ta'limni joriy etishda ri-vojlangan davlatlar tajribasiga suyanib 
ish tutildi. Jumladan, Ame-rika Qo‘shma Shtatlarining Kembrij shahridagi Garvard, Stenford, Priston, 
Buyuk Britaniyaning Oksford, Lid, Fransiyaning Strasburg, Lion, Dijon, Grenobl shaharlari nomi bilan 
ataluvchi universitetlari bu mamlakatlarning poytaxtlarida emas, turli viloyatlarida joylashgan bo‘lishiga 
qaramasdan, o‘zining yuksak malakali kadrlar tayyorlash va ilmiy salohiyatlari bilan jahonda nom 
qozongan. 
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng yoshlarga hozirgi zamon eng ilg‘or bilimlarini berish, 
ularni davr talabiga mos muta-xassis qilib tarbiyalashda izchil ishlar olib borila boshlandi. Mustaqillik 
yillarida iqtidorli talabalarni xorijda o‘qitish ishlari yo‘lga qo‘yildi. Respublikaning xalqaro aloqalari 
kengayishi natijasida o‘quvchilarga hukumatlararo bitimlar bo‘yicha xorijiy mamlakatlar-ning nufuzli oliy 
o‘quv yurtlarida bilim olish imkoniyati yaratildi. 
Har yili respublikada umumiy ta'lim maktablarining test si-novlaridan o‘tgan 50 dan ziyod o‘quvchisi 
AKSYLS yo‘li bilan AQSHga o‘qishga yuboriladigan bo‘ldi. 
Yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashda talabalarning xorijda o‘tadigan stajirovkalariga va 
qo‘shma korxonalar, firmalar, au-ditorlik kompaniyalarida ishlab chiqarish praktikasidan o‘tishlariga katta 
ahamiyat berilmoqda. Shu kunlarda mamlakatimizdan 700 nafar talaba xorijiy mamlakat o‘quv yurtlarida 
iqtisodiy ixtisoslar bo‘yicha o‘qishmoqda. Bir necha ming talaba 3 oydan bir yilgacha xorijiy o‘quv 
yurtlarida ta'lim olmoqda. 
Mustaqillik yillarida bozor iqtisodiyotiga o‘tish mulkchilikning xususiy shakllari ishlab chiqarishini 
kengaytirish sharoitida o‘rta hunar ta'limini yanada takomillashtirishni ham talab qila boshladi. Bu 
muammo, ayniqsa, qishloq joylarida muhim ahamiyat kasb et-moqda. Qishloqda kichik va xususiy 
tadbirkorlikni rivojlantirishga ko‘maklashish, qishloq yoshlarini faol tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish 
uchun 1995-yildan boshlab qishloq yerlarida joylashgan hunar-texnika bilim yurtlari va o‘rta maxsus o‘quv 
yurtlari faoliyatini tub-dan qayta isloh qilish amalga oshirildi. 
Har bir viloyat va tumanlarda tadbirkorlik o‘quv yurtlari, kasb lit-seylari, biznes maktablar kichik va 
o‘rta biznes, fermerlik xo‘jaliklari, aholiga xizmat ko‘rsatish sohalari uchun kollejlar ochildi. 
Shu kunlarda 160 ta ana shunday hunar litseylari biznes-maktablari va 41 ta kollej faoliyat 
ko‘rsatmoqda. Ularda 112,3 ming yigit-qiz o‘qimoqda. Umuman mamlakatda xalq xo‘jaligi talablari uchun 
466 hunar-texnika bilim yurti kadr tayyorlab bera boshladi. 
Yana shuni aytish lozimki istiqlol yillarida O‘zbekistonda umumiy o‘rta ta'lim sifatini oshirishga ham 
katta e'tibor berildi. 

---

Umumiy ta'lim uzluksiz davlat ta'limi tizimida asosiy bo‘g‘in bo‘lib, ta'lim oluvchilarning ilmiy 
bilimlar olishini, mehnat ta'limi, boshlang‘ich kasb-kor ko‘nikmalari, ishbilarmonlik asoslarini egal-
lashlarini, shuningdek, o‘z ijodiy qobiliyatlari va ma'naviy fazilatla-rini rivojlantirishlarini ta'minlaydi. 
Umumiy ta'lim «Ta'lim to‘g‘risida»gi Qonunning 9-bandiga muvofiq uch bosqichdan iborat: 
 boshlang‘ich ta'lim (I-IY sinflar); 
 tayanch ta'lim (V-IX sinflar); 
 o‘rta ta'lim (X-XI-XII sinflar). 
Ta'lim haqidagi davlat siyosatining asosiy mohiyati tayanch ta'limining (to‘qqiz yillik) majburiyligidir. 
Oliy Majlisning 1997-yil 29-avgust kuni bo‘lib o‘tgan IX sessiyasida O‘zbekiston Respublikasining 
«Ta'lim to‘g‘risida»gi Qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Unga binoan ta'limning yangi tizimi joriy etildi. 
Jumladan, uning 10-moddasiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasida ta'lim quyidagi turlarda amalga oshi-
riladi: 
 maktabgacha ta'lim; 
 umumiy o‘rta ta'lim; 
 o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi; 
 oliy ta'lim; 
 oliy o‘quv yurtidan keyingi ta'lim; 
 kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash; 
 maktabdan tashqari ta'lim. 
Shuningdek, mazkur qonunning 12-moddasida umumiy o‘rta ta'limning quyidagi bosqichlari 
ko‘rsatilgan: 
 boshlang‘ich ta'lim (I-IV sinflar); 
 umumiy o‘rta ta'lim (I-IX sinflar). 
Xuddi shu sessiyada Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi ham qabul qilindi. 
1993-yil 1-yanvariga respublikada umumiy ta'lim maktablari-ning soni 8963 taga yetdi. 
Yangi o‘quv dasturlari va darsliklarini ishlab chiqish ta'lim si-fatini oshirishda yagona mezon bo‘ldi. 
Mamlakatda prinsip jihatdan yangi o‘rta o‘quv yurtlari - gimnaziyalar, ya'ni, ayrim fanlar chuqur 
o‘rganiladigan maktablar tarmog‘i tez rivojlandi. Masalan, 1991-yildagi 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tilayotgan hozirgi sharoitda ta'lim jara-yonining turli bosqichlariga mansub 
bilim maskanlari o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish dolzarb 
vazifalardan biridir. 
Mamlakat hukumatining qarori bilan umumta'lim maktablarini 2005-2009-yillar mobaynida qayta 
ta'mirlash, zamonaviy o‘quv qu-rollari va fan laboratoriya bilan ta'minlash ishlari qizg‘in bormoqda. 
Aytish mumkinki, dunyo davlatlari orasida O‘zbekiston xalq ta'limiga budjet hisobidan mablag‘ 
ajratishda birinchi o‘ririda turadi. Buni 2007-yil 26-fevralda e'lon qilingan O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining «Xalq ta'limi muassasalarini moliyalashtirish mexa-nizmini takomillashtirish to‘g‘risida»gi 
farmoni ham tasdiqlaydi. 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga muvofiq prinsipial yangi 
tipdagi o‘rta hunar o‘quv muassasalari tarmog‘i shakllandi. Zamonaviy o‘quv-laboratoriya uskunalari 
bilan jihozlangan 533 ta kasb-hunar kolleji va 54 ta akademik litsey barpo etildi. Kollejlar va litseylarni 
qurish hamda jihozlash bo‘yicha mamlakatimiz industri-yasi yaratildi. 
Yangi ta'lim standartlari va o‘quv dasturlari ishlab chiqildi. 
Bugungi kunda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi yosh avlod-ga uzluksiz ta'lim berish va uni tarbiyalash 
jarayonini yaxlit qam-rab oladigan yagona ta'lim majmui hisoblanadi. Bunda ta'lim ti-zimining har bir 
bo‘g‘ini alohida o‘rin va mas'uliyatga egadir. Dasturni to‘liq amalga oshirish, qo‘yilgan vazifalarga erishish 
ana shu bo‘g‘inlarning holati va rivojlanish darajasiga, ularning o‘zaro uyg‘unligiga bog‘liqdir. 
Shu bilan birga, tahlillar shuni ko‘rsatadiki, butun tizimning eng muhim boshlang‘ich bosqichi bo‘lgan 
maktab ta'limining ort-da qolayotgani yaxlit uzluksiz ta'lim zanjirida eng zaif bo‘lib qol-moqda. Buning 
asosiy sababi maktablar moddiy bazasining zaifligi bo‘lib, ularning 40 foizga yaqini tipovoy bo‘lmagan 
moslashtiril-gan binolarda joylashgan, jami 9727 ta maktabdan 684 tasi avariya holatidadir. Ko‘pgina 
maktablar markazlashtirilgan isitish sistema-siga ega emas, ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan 
ta'minlanmagan. O‘quvchilarning 28 foizdan ко' prog‘i ikki-uch smenada o‘qitiladi. Maktablarning o‘quv-
laboratoriya uskunalari bilan jihozlanish da-raj asi 29 foizni, zamonaviy kompyuter texnikasi bilan 
ta'minlanishi esa 15 foizga yaqinni tashkil qiladi. Maktablarning faqat yarmigi-na sport zallariga ega, 
ularning sport uskunalari va anjomlari bilan jihozlanishi esa 23 foizdan oshmaydi. Ayniqsa, qishloq 
joylardagi maktablarning moddiy bazasi qoniqarsiz ahvolda. 

---

O‘qituvchilar, eng avvalo boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining mehnatini rag‘batlantirish borasida 
tarkib topgan tizim maktab ta'limida hamon zaif bo‘g‘in bo‘lib qolmoqda, bunda pedagoglar iste'dodi, kasb 
mahorati ularning mehnatiga haq to‘lash chog‘ida hali ham belgilovchi mezonga aylanmayapti. 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturini muvaffaqiyatli amalga oshi-rishning muhim sharti sifatida maktab 
ta'limining orqada qolishiga barham berish hamda maktablarning moddiy-texnika bazasini mus-tahkamlash 
va uzluksiz ta'limning yagona tizimini shakllantirish bilan bog‘liq mavjud jiddiy muammolarni bartaraf 
etish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 19-fevraldagi F-1910-sonli Farmoyishi 
bilan tuzilgan Maxsus komissiya va ishchi guruhlar tomonidan respublika mintaqalaridagi barcha umumiy 
ta'lim maktablari to‘liq ro‘yxatdan o‘tkazildi. Ularning moddiy-texnika bazasining hozirgi holati tanqidiy 
va batafsil o‘rganib chiqildi. 
Shuningdek, farmonda