Hozirgi zamon metodologiyasi. «Kumatoid», «case studies»,
«abduksiya» tushunchalari an’anaviy metodologik tushunchalar ruhida
tarbiyalangan odamga erish tuyulishi mumkin. Ammo aynan ular
metodologiyaning hozirgi rivojfanish bosqichining o‘ziga xos xususiyati
ilmiy muomalaga mutlaqo yangi tushunchalarni kiritish bilan bog’liq
ekanligini ko‘rsatadi. Mazkur tushunchalarning aksariyati muayyan
(xususiy) fanlar sohasi bilan bog'liq. Bunday tushunchalar qatoriga
hozirda ancha mashhur bo’lgan bifurkatsiya, «fluktuatsiya»,
«dissipatsiya», «attraktor» tushunchalarini, shuningdek, «kumatoid»
(yunoncha-toiqin) degan innovatsion tushunchani kiritish mumkin.
Kumatoid - suzayotgan obyektni anglatadi va obyektlarning tizimli
xususiyatini aks ettiradi. U vujudga kelishi, hosil bo‘lishi, shuningdek,
yo'qolishi, parchalanishi mumkin.U o'zining barcha elementlarini
birvarakay emas, balki o‘ziga xos «hissiy, o‘ta hissiy» tarzda namoyon
etadi. Masalan, tizimli obyekt-o‘zbek xalqini maium vaqt, makon
boiagida ifoda etish va mahalliylashtirish mumkin emas. Boshqacha
qilib aytganda, obyektni yaxlit ifoda etish uchun o‘zbek xalqining
barcha vakillarini yigish mumkin emas. Shu bilan birga, mazkur obyekt
soxta emas, realdir. Uni kuzatish, o‘rganish mumkin. U butun
sivilizatsion-tarixiy jarayonning yo‘nalishini ko‘p jihatdan belgilab
beradi. Yana bir misol: talabalar guruhi. U dam paydo bo‘ladigan, dam
ko‘zdan yo‘qoladigan suzuvchi obyekt sifatida o‘zaro aloqalarning
deyarli barcha tizimlarida namoyon bo‘ladi. Masalan, o‘quv
mashg‘ulotlari tugaganidan keyin guruh yaxlit obyekt sifatida mavjud
bo‘lmaydi, ammo institutsiyaviy belgilangan ma’lum vaziyatlar (guruh
raqami, talabalar soni, guruh tuzilishi, umumiy xususiyatlari)da u obyekt
sifatida namoyon bo‘ladi va o‘z-o‘zini identifikatsiya qiladi. Bundan
tashqari, mazkur kumatoid guruh a’zolari o‘rtasidagi do‘stlik, raqobat va
boshqa munosabatlar bilan ham qo‘llab-quwatlanadi.
Kumatoidning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u vaqt va makonda
mahalliylashishga befarq boiibgina qolmay, substrat-o‘zini tashkil
etuvchi materialga ham qattiq bog‘lanmagan. U tizimli xususiyatlarga
ega emas. Binobarin, mazkur xususiyatlar uning tarkibiy qismlariga
mavjud yoki mavjud emasligiga, ayniqsa, ularning rivojlanish yo‘nalishi
yoxud xulq-atvor tarziga bog‘liq. Kumatoidni moddiy tarzda
mustahkamlangan ma’lum bir xususiyat yoki bunday xususiyatlar
to‘plarni bilan aniq identifikatsiya qilish mumkin emas. Butun ijtimoiy
hayot suzuvchi obyektlar-kumatoidlar bilan to‘lib-toshgan.
«Case studies», ya’ni vaziyatli tadqiqotlar o‘tkazish hozirgi zamon
metodologiyasidagi muhim yangilikdir. Mazkur tadqiqotlarni o‘tkazishda fanlararo tadqiqotlar o‘tkazish metodologiyasiga tayaniladi,
ammo individual subyektlarni, mahalliy gruppaviy dunyoqarashlar va
vaziyatlarni o'rganish nazarda tutiladi. «Case studies» atamasi pretsedentning, ya’nikuzatish ostida bo‘Igan va tushuntirishning mavjud
qonunlari doirasiga sig ‘maydigan individuallashtirilgan obyektning
mavjudligini aks ettiradi. Vaziyatli tadqiqot metodologiyasi neokantiantlar Baden maktabining idiografik metodi bilan bog‘liq.
Vaziyatli tadqiqotlarning ikki tipi: matnli va maydondagi
Do'stlaringiz bilan baham: |
