9-mavzu: shovqin va titrashdan himoyalanish Reja: Shovqin tasnifi va uni meyorlashtirish. Shovqinga qarshi kurash usullari

Naushnik va tikinlarning akustik samaradorligi 
Shovqinga qarshi himoya vositalari 
Oktava 
chizigining 
urta 
chastotalardagi 
ishlash 
samaradorligi, Gs 
125 
250 
500 
1000 
2000 
4000 
Naushniklar: 
1. VSNIIOT - 2M 
7 
11 
14 
22 
35 
45 
2. VSNIIOT - 4A 
4 
- 
- 
16 
- 
35 
Tikinlar: 
1. O’TV markali o’ta ingichka shisha 
tolasidan yasalgan tampon 
5 
5 
10 
18 
24 
27 
2. FPP-15 markali o’ta ingichka toladan 
yasalgan tampon 
8 
8 
15 
22 
25 
31 
3. Kattik tikinlar 
10 
10 
12 
13 
24 
29 
To’qimachilik korxonalarining tovush bosim satxi 100-105 dBdan kam bo’lgan sexlarda 
O’TV markali o’ta ingichka shisha tolasidan yasalgan tampon, FPP-15 markali o’ta ingichka 
tolada yasalgan tampon (Berushi) va yezinadan yasalgan kattik tikinlar bilan ta’minlanadir.
Shovqinga qarshi qo’llaniladigan himoya vositalariga bir kator gigiyenik talablar qo’yiladi. 
Tozalab turish imkoniyati bo’lgan, kulay ishlatiladigan, uzidan zararni va terini kichishtiruvchi 
moddalar chiqarmaydigan, terini ifloslantirmaydigan bo’lishi kerak. Bulardan tashkari ular bo’tun 
ish kuni davomida quloqni ogritmasligi va kishining gashiga tegmasligi lozim.
Himoya vositalarini tanlash ish joyidagi shovqining chastota bo’yicha spektoriga, 
mikroiklim sharoitlariga va ishchining shaxsiy xususiyatlariga bog’liq. Ular shovqinni GOST 
12.1. 003-76 da ko’rsatilgan, yo’l ko’ysa bo’ladigan kiymatlarigacha pasaytira olsagina, to’g’ri 

---

17
tanlangan hisoblanadi.
Tikinlar turiga tolali, govak va yushmok plastik materiallardan yasalgan zaglushkalar, 
vtulkalar, tamponlar va probkalar mansubidir. Ular yushmok va elastikligi tufayli eshitish kanaliga 
kirib u yerni zichlab berkitadi. Ular kuzoynak takishga, bosh kiyim kiyishiga xalakit bermasligi 
bilan kulaydir, yengil va ixcham, gigiyena nuqtai nazaridan toza va ishlatilishda kulay. Lekin 
ularni odatda, ish joylarida umumiy shovqin satxi 100 dB dan katta bo’lmagan xollarda ishlatiladi. 
Bir marta ishlatishga yaraydigan (O’TV va FPP tolali materiallardan yasalgan “Berushi”) tikinlar, 
bilan odatda, bir varakayiga kup ishchilar bo’tun ish smenasi davomida ta’minlanadi. 
O’TV tolasidan qilingan tikinlar quyidagicha tayyorlanadi: ulchamlari 4x4 sm li tola 
qatlamini diagonali bo’yicha bir necha marta ketma-ket buklab konus xoliga keltirilgan va 
quloqning tashki kanaliga tikib kuyiladi. Quloqning tashki kanal terisi yalliginlagan paytda bu 
tikinni qo’llash mumkin emas. Bunday xollarda naushniklar qo’llagan ma’kul.
FPP tolali materiallaridan qilingan bir marta ishlatiladigan “Berushi” tikini oxirgi paytlarda 
keng qo’llanilmokda. Bu tikining ulchamlari 40x40-1,4 mm, massasi 140-220 mg bulib, terini 
kichitmaydi va antiseptik xossalari bilan ajralib turadi ( rasm). 
Kup marrta ishlatiladigan tikinlar “Antifonlar” eshitish a’zolarini yukori chastotali ishlab 
chiqarish shovqinlaridan himoya kiladi rasm. Ular yumshok rezina kapsula shaklida bulib, 
ichki urta qismiga kichkina plastmassa uzak kirgizib kuyilgan bo’ladi. Kamida bir xaftada ularni 
sovunli ilik suv bilan yuvib turish tavsiya etiladi.
Xozirgi paytda ilgor to’qimachilik korxonalarida monoton va bir xil ritmli ishlarda (tukuvchi, 
yigiruvchi, kalavalovchi va sh.u) ishchilarni shovqin ta’siridan saqlash uchun radiolashtirilgan 
naushniklar qo’llanilmokda. Bu ishlarda funksional muzika dasturlarini qo’llash asab, psixik 
kuchlanish, xolatini kamaytiradi, charchokni oladi, ishchining kayfiyatini yaxshilaydi va ish 
unumdorligini oshiradi.
Radiolashtirilgan “Melodiya” uskunalari VSNIIOT - 2M turidagi naushniklarga o’rnatilgan 
bulib, uning himoya xususiyatini saqlagan xolda, past chastotalarda beriladigan muzikali 
ridioeshittirishlarni xam olib boradi.
Xozirgi paytda ishlab chiqarish sexlarida 90 dB gacha va 90-120 dB gacha qo’llanadigan 
radioshtirilgan VSNIIOT - 4FM va VSNIIOT - 2FM naushniklari keng qo’llanilmokda. Ishlab 
chiqarish operatsiyasi doimo yurib bajariladigan ishlarda maxsus ixcham priyomnikli “Orfey-1” 
ridionaushniklardan foydalanish tavsiya etiladi.
Ishchini shovqinning to’g’ridan-to’g’ri ta’siridan himoyaladigan ekranlar shovqinning 
yukori chastotali tarkibiy qismlarini pasaytiradi. Tovush soyasi yuzaga kelishi natijasida ekran 
ortida shovqin pasayadi. Bu soya tovush to’lqini uzunligining ekranning kundalang ulchamiga 
nisbatiga bog’liq.
Agar texnik usullar bilan shovqinni sanitariya meyorlariga kadar pasaytirib bo’lmasa, u 
xolda shovqindan yakka tartibda himoyalag vositalaridan foydalanish tavsiya etiladi. Bunday 
vositalarga quloq tikmalari (vkladishlar), quloq kopkoklar (naushniklar) shlyomlar kiradi.
Quloq tikmalar juda ingichka toladan qilingan, ba’zan mum va parafin aralashmasi 
shimdirilgan, quloqqa tikib kuiladigan aralashmasi shimdirilgan, quloqqa tikib kuyladigan paxta 
yoki doka bulagidir. Konus shaklidagi kattik (ebonit, rezina) tikmalar xam bo’ladi (shovqinni 5-
20 dB ga pasaytiradi). 
Quloqqopqoqlar. Sanoatimizda quloqqopqoqlar keng qo’llaniladi. Ular yoysimon prujina 
hisobiga quloq chiganogiga zich tegib va uni berkitib turadi, yukori chastotalarda eng samarali 
ishlaydi (shovqinni 20-30 dB ga pasaytiradi). 
Tovush kuvvati 120 dB bo’lgan shovqindan himoyalanish uchun shlyomalardan 
foydalaniladi.