9-mavzu: shovqin va titrashdan himoyalanish Reja: Shovqin tasnifi va uni meyorlashtirish. Shovqinga qarshi kurash usullari

Tovush yutish koeffitsiyentining hisoblash uchun ishlatiladigan kiymatlari.
Materiallar 
Sundirgichlardagi tovush yutish koeffitsiyentlarining hisoblash 
uchun ishlatiladigan urta geometrik chastotalardagi kiymatlari, Gs.
63 
125 
250 
500 
1000 
2000 
4000 
8000 
Lub, kapron tolalari, paxta, 
shisha tolasi

---

12
0,22 
0,30 
0,51 
0,61 
0,70 
0,72 
0,60 
0,50 
Gisht kukuni
0,20 
0,26 
0,42 
0,50 
0,53 
0,52 
0,50 
0,48 
Shovqinni sundirish uchun sexlarda bundan tashkari labirintlar ( rasm) qo’llaniladi.
Aerodinamik shovqinlarda sundirgichlarning turlari va ulchamlari ulardan o’tayotgan 
havoning hajmi, tezligi va shovqinning talab qilinadigan darajasi va boshka sharoitlar bog’liq.
Bundan sundirgichning kundalang kesim yuzasi quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: 
S
Q
V
йкб

(5.13) 
Bu yerda Q - sundirgichdan o’tadigan havoning hajmi, m
3
/s; 
V
ykb
- sundirgichda havoning yo’l qo’ysa bo’ladigan tezligi, m/s; jamoat va ma’muriy 
binolarda V
ykb
=4-10 m/s va to’qimachilik sanoati korxonasi binolarida - 12 m/s gacha kabul 
qilingan (tezlik 12 m/s bo’lganda glushitelning uzunligi 1 m qilib olinadi).
Umuman sundirgichning uzunligi quyidagicha hisoblanadi:
L
L
L
у
тд
р
,



m (5.14) 
bu yerda 

L
td
- sundirgichda shovqinning talab qilinadigan darajadagi kamayishi, dB; 

L - sundirgichda shovqinning xar bir metriga to’g’ri keladigan kamayishi, dB. 
Ma’lumki, sexlardagi shovqin darajasi fakatgina manbalardan to’g’ridan-to’g’ri 
kelayotgan tovushlar hisobigagina emas, balki aks-sado (ya’ni, kaytgan tovushlar) hisobiga xam 
oshishi mumkin. Bunday xollarla, manba shovqinini kamaytirish imkoni bo’lmasa, kaytgan 
tovushlar energiyasini sundirish sexning ichki devor va shiftlari tovush yutuvchi koplamalar bilan 
koplanadi hamda shiftlarga kub, konus va boshka shakllarda tovush yutuvchi materiallar osib 
kuyiladi. YA’ni xonalarga akustik ishlov beriladi.
Odatda xamma qurilish materiallari tovush yutish xususiyatiga ega, lekin ularning tovush 
yutish koeffitsiyentlari (

) xar xil. Gisht, beton va shunga uxshash qurilish materiallarida 

=0,01-
0,05 bulib, bu juda kamdir. Xonalarga akustik ishlov berishda 

urta chastotalarda 0,2 dan yukori 
bo’lgan materiallar ishlatiladi.
Kupincha xonlarga akustik ishlov berishda rasmda ko’rsatilgan materiallar va 
shakllar qo’llaniladi. Akustik plitalar (4) shiftlarga to’g’ridan-to’g’ri yoki ma’lum masofa koldirib 
biriktiriladi. Bu plitalar, shisha, kapron, minearl tollardan hamda xar xil biriktiruvchi moddalar 
bilan korishtirilgan yogoch kipiklari, polivinilxlorid va shunga uxshash govak materiallardan 
yasalib, ularni buyab yoki ma’lum formalarda ishlab chiqariladi.
Bu plitallarning tovush yutish xususiyatlari govak materiallarning qalinligiga, tovushning 
chastotasiga va plita bilan devor orasida havo qatlami bor yoki yukligiga bog’liqdir. 
Ayni paytda bu koplama 20-200 mm ni tashkil kiladi, bunda asosan urta va yukori 
chastotalardagi tovushlar yo’tiladi.
Ishchilarni shovqindan saqlashning samarali turlaridan yana biri, shovqin manbalari bilan 
ish joylari orasiga o’rnatiladigan ekranlar. Ekranlarning akustik afzaligi ularning orqasida tovush 
to’lqinlari qisman o’ta oladigan zona xosil qilishdan iboratdir. Shovqinning ekrandan ktish darajasi 

---

13
ekranning ulchamiga va tovushning to’lqin uzunligiga bog’liqdir eKranning bir xil ulchamida 
tovush to’lqin uzunligi qancha katta bulsa, ekran ortida tovush o’ta oladigan zona shuncha kichik 
bo’ladi. Shuning uchun ekranlar asosan urta va yukori chastotali shovqinlardan tusish uchun 
ishlatiladi. Past chastotalarda ekranlar kam samaralidir. Shovqin darajasi yukori bo’lgan ayrim 
sexlaridagi ish joylari, masalan, operatorlarning boshkarish pultlari shovqindan himoyalangan 
kabinalarga joylashtiriladi.
Shovqinning zararli ta’siridan himoyalanish uchun quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi: 
-shovqinli uskunalar past shovqinli uskunalar bilan almashtiriladi; 
-shovqinli uskunalar sexda eng kam odam ishlaydigan vaqtda ishlatiladi; 
-korxona xududi kukalamzorlashtiriladi; 
-shovqin manbaidan chiqadigan shovqin pasaytiriladi; 
-shovqinning tarkalishini cheklash choralari quriladi; 
-shovqin sundirgichlardan foydalaniladi; 
-shovqinni tusadigan dastgoxlar (ekranlar) qo’llaniladi; 
-tovush o’tkazmaydigan gifloflar yordamida shovqinning atrofga tarkalish kamaytiriladi;
-shovqin ta’sirlaridan himoyaladigan yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydaniladi.
Ishlab chiqarishda shovqinni pasaytirishga shovqin manbaining uzidayok shovqin 
sabablarini bartaraf etish va uning tarkalish darajasini kamaytirish yo’li bilan erishish mumkin. 
Shovqinga qarshi kurash maksadida tovush yutadigan hamda tovush o’tkazmaydigan 
ashyolar va konstruksiyalarda foydalaniladi. Havo yo’llari buylab tarkaladigan aerodinamik 
shovqin xar xil tuzilishdagi sundirgichlar yordamida paysaytiriladi. Rasmda shovqin 
sundirgichlarning eng kup tarkalgan sxemalari keltirilgan.
Naychasimon shovqin sundirgichlari kvadrat yoki turtburchak kesimli qilib tayyorlanadi. 
Tovush yutadigan qatlamning qalinligi 700 mm. Shovqin sundirgich turi havo sarfiga, ruxsat 
etilgan tezliklarga karib tanlanadi.
Shovqinga qarshi kurashning asosiy usuli kushni xonadagi shovqin darajasini pasaytirdigan 
tovush o’tkazmaydigan uskunalar o’rnatishdir. Devor va pardevorlarning tovush o’tkazmaslik 
xossasi oshirish yoki ularning ogirligini kamaytirish uchun oraligida havo tirkishi bo’lgan xar xil 
to’siqlarni qo’llash tavsiya etiladi.
Zichlovchi ashyolar sifatida yushmok rezanilar, toshpaxta (asbest) chilviridan, bitum 
shimdirlagan losdan, ruberoid foydalanish mumkin.
jadval