9-mavzu: shovqin va titrashdan himoyalanish Reja: Shovqin tasnifi va uni meyorlashtirish. Shovqinga qarshi kurash usullari

Shovqinni ixotalash. 
Shovqinni manbada ixotalash, uni pasaytirishning ta’sirchan tadbirlaridan biridir. Xozirgi 
paytda ixotalashning texnik darajasi shovqinni 20-40 dB kamaytirish imkonni beradi. Shovqinni 
ixotalovchi vositalarga kabinalar, to’siqlar va himoya kobiklarini hamda mashina va 
mexanizmlarni yerga o’rnatish joylariga rezina kistirmalar, pukak va pulat prujanalar orqali 
o’rnatish misol bo’lishi mumkin.
Masalan, qalinligi 40 mm li namat va rezina-namat kistirmalar ishlatiganda tukuv 
dastgoxlaridan ajralib chiqadigan shovqin 1-2- dB, yukori chastolarda esa 5-7 dB ga kamayadi. 
Tukuv dastgoxlarining yuzalarini, 0,1-0,15 mm kalinlikdagi 709 nomerli lok bilan koplash esa 
shovqinni 4 dB ga kamaytirishi ma’lum. 
Mashina va uning ayrim qismlarini kobiklar bilan berkitish shovqinni kamaytiradi. 
Bularning samaradorligini oshirish maksadida kobiklar ichi tovush yutuvchi materiallar bilan 

---

10
koplanadi. Bunda mashina va mexanizmlarning xarakatidan kobiklarning uzi titrab, shovqin 
chiqarmasligiga eshirish kerak.
Tbilisi Mexnatni muxofaza qilish ilmiy tadqiqot instito’tining tajribalari shuni ko’rsatadiki, 
tukuv dastgoxidagi moki kuchitasini 0,99-0,1 g/sm
3
zichlikdagi mirogovak plastikat bilan koplash 
shovqinni 3-3,5 dB kamaytirish imkonini beradi.
Kobikning shovqinni kamaytirish samaradorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
А
 
 
(5. 4) 
bu yerda 

- yo’tilish hisobiga shovqining kamayishi, dB. 

- ixotalash hisobiga shovqinning kamayishi, dB.
Yo’tilish hisobiga shovqinning kamayishi tovush yutuvchi materialning zichligiga bog’liq 
bulib, uni quyidagi orqali hisoblanadi: 

=13,51 lg R+13 dB; 
R<200 kg/m
3
bo’lganda 
(5.5.) 

=23 lg -9 dB; 
R>200 kg/m
3
bo’lganda
(5.6.) 
Bunda R - tovush yutuvchi materialning zichligi, kg/m
3
. Tovushni ixotalash hisobiga 
shovqinning kamayishi esa quyidagi formula orqali hisoblanadi: 




101
2 2
1 1
lg
,
S
S
dB (5.7.) 
bu yerda S
1
- kobik devorlari yuzasining maydoni, m
2
;
S
2
- tovush yutuvchi koplama devlrlari yuzasining maydoni, m
2
; 

1
- tovushni ixotalash koeffitsiyenti (

1
=0,01)

2
- tovushni yo’tilish koeffitsitsenti (bu koplamaning materialariga bog’liqdir, texnik namat 
uchun (

2
=0,3). 
To’siqlarning (qurilish konstruksiyalari) urtacha orqali hisoblanadi: 
R
g
Si
g
S
R
у
i
i
n
j
n






101
101
10
1
0 1
1
1
,
,
dB (5.8.) 
bu yerda R
i
- shu qurilish konstruksiyasidagi xar bir elementning tovushni ixotalash 
kobiliyati. Masalan, konstruksiyadagi teshiklar (deraza yoki eshik o’rinlari) uchun R
i
=0. 
S
i
- qurilish konstruksiyadagi xar bir elementining maydoni, m
2
. 
Misol. Proborlash uchastkasi tukuv sexidan umumiy yuzasi S
1
=50 m
2
bo’lgan devor bilan 
tusilgan. Uning ikki darazasi va eshik urni (ochik) kabi konstruktiv elementlari mavjud. Bunda 
devorning tovushni ixotalash kobiliyati 500 Gs chastotada R
1
=50 dB, derazaning yuzasi S
2
=3,0 
m
2
, R
2
=38 dB va eshik o’rining yuzasi esa S
3
=5,0 m
2
R
3
=0. 
Shu tsikning tovushni ixotalash kobiliyatini aniqlang.
R
ur
=10 lg (50+3+5)-10 lg (50

10
-5
+3

10
-3,8
+5

10
0
)=11 dB.