А. А. Абидов, Н. Ю. Власова

2. ECM
концепцияси
. 
Ҳозирда бизнес учун жуда муҳим фақат электрон 
кўринишдаги ҳужжатлар кўп. Лекин муаммо ҳужжатлар миқдорида эмас, 
балки улар билан ишлаш учун изчил ўзаро боғлиқ тизим кераклигида. Маълум 
вақтларгача бу тизимни оддий, лекин файллар тизимидаги папкалар ва 
электрон почтадан то махсус иловаларгача тарқоқ воситалар ѐрдамида қўллаб-
қувватлашга ҳаракат қилинган. Бунда жами ―бизнес-мантиқ‖ кишилар 
хотирасида сақланиб, улар зарур ҳужжатни қаердан ѐки кимдан топишни доимо 
билган ҳолда бошқа ходимлар учун ўзига хос маълумотли излаш тизими бўлиб 

---

62 
хизмат қилди. Айтиш мумкинки, ташкилотлардаги ЕСМ жамоатчилик асосида 
норасмий тарзда амал қилди.
Лекин ҳеч қайси инсон ўз хотирасида жами ўзаро боғлиқлик ва ахборотни 
ташкил этиш мантиғини сақлашга қодир бўлмаган вазият кучаймоқда. Шунинг 
учун бу муаммони ҳал эта олувчи тизимга эҳтиѐж юзага келмоқда.
Таъкидлаш лозимки, ҳеч нарса бўш жойда юзага келмайди. АТ 
ривожланишидаги дастлабки ўттиз йилда маълумотларни тузилмага солиш, 
уларни тўплаш, сақлаш ва ишлов бериш жараѐнларига асосий эътибор 
қаратилди. Тузилмага солинмаган ахборот билан ишлаш учун фақат матн 
процессорлари сингари оддий воситалардан фойдаланилди. Бунда умуман 
ташкилот учун электрон почтанинг ягона умумий манзили мавжуд бўлиб, 
Internet ҳақида ҳеч ким билмасди.
ХХ асрнинг 90-йиллари охирида зиддиятли фикрлар мавжуд вазият юзага 
келди. Жами корпоратив ахборотнинг 80 %дан ортиғи тузилмага солинмаган 
ҳужжатлар кўринишида сақлана бошлади, бунда уларни ишончли сақлаш ва 
ундан қулай фойдаланишни таъминловчи тизимлар деярли йўқ эди. Албатта, 
масалан, ходимларнинг электрон ѐзишмалари компания учун алоҳида 
муҳимлик касб этмайди деб ҳисоблашда давом этиш мумкин, бироқ 5 та йирик 
Америка брокерлик компанияси бу эътиборсизлик учун жиддий зиѐн кўрди: 
улар 8 млн. долл.дан ортиқ жарима тўлади.
Нью-Йорк фонд биржасининг амалдаги қоидаларида ўтказилаѐтган 
операцияларга тааллуқли электрон ҳужжатларни уч йил сақлаш белгилаб 
берилган. Бироқ баъзан ходимлар ишдан бўшаб, уларнинг давомчилари аввалги 
ходимларнинг электрон почтасини ўчириб юборган ҳолатлар ҳам учраган.
Демак, электрон ахборот борасида тўпланган ҳужжатлар ташкилотнинг 
қимматли интеллектуал активи, унинг корпоратив хотираси ҳисобланади.
Бундай бойликни айниқса эҳтиѐткорлик билан сақлаш лозим. Бунда уни сақлаб 
қолишнинг ўзи етарли эмас, интеллектуал активлардан фойдаланиш осон 
бўлиши керак. Ташкилотлар ўзига киритилган инвестициялардан тушумни
олиши керак.

---

63 
2001 йилдан бошлаб, (―Forrester TechRankings‖ га мувофиқ) электрон 
ҳужжат алмашувни бошқариш эмас, балки ―корпоратив ҳужжатлар таркибини 
бошқариш(Enterprise Content Management – ECM)‖ концепцияси кенг оммалаша 
бошлади. ЕСМ атамаси AIIM International савдо ассоциацияси пайдо бўлиши 
билан юзага келди, у жами корпоратив ахборотларни бошқариш тизимини 
қўллаб-қувватламоқда.
Шу билан бирга, агар Forrester Research компаниси ECMни ҳужжатлар ва 
Web-таркибни бошқаришга интеграцияли ѐндашув сифатида белгиласа,
Doculabs консалътинг компанияси учун эса ECM-тизим ―корпоратив 
ҳужжатларни бошқариш тизимлари ва корпоратив ҳужжатлар (унинг турлари 
сони ошишда давом этишида) таркибининг тўлиқ ҳаѐт даврини бошқариш 
қобилиятига 
эга 
таркибни 
бошқариш 
тизимлари 
имкониятларини 
бирлаштирувчи категория‖ни намоѐн этади.
Ҳозирги кунда таҳлилчилар ЕСМни ахборот портлаши оқибатларини 
бартараф эта олишга ѐрдам бера олувчи стратегик концепция сифатида кўриб 
чиқадилар. АТ менежерларининг эътибори тегишли қарорларни ҳал этишга 
қаратилган бўлиб, улар тузилмаган солинмаган ахборот билан ишлашни 
қўллаб-қувватловчи тарқоқ технологияларни бирлаштиришни кўзлайди.
ХХ асрнинг 90-йиллари ўртасида шаклланган ҳужжатларни бошқариш 
тизимлари сегментини ҳозирги Enterprise Content Management бозорининг 
асосчиси сифатида қайд этиш мумкин. Лекин кейинчалик Интернет пайдо 
бўлди, у билан бирга эса улкан янги йўналиш – Web-таркибни бошқариш юзага 
келди. Натижада электрон почта ва жамоали ишни қўллаб-қувватлаш учун 
мавжуд тизимларни алоҳида қарорлар билан яқинлаштириш жараѐни 
бошланди. Web, ўз навбатида, тузилмага солинмаган маълумотларни излаш ва 
таҳлил қилиш вазифаларининг аҳамиятини ошира бориш ташаббуси билан 
чиқди. ECM соҳасига ERP майдонидаги ўйинчилар ҳам фаол кириб, улар ўз 
қарорларида ҳужжатларни функционал бошқаришни ривожлантирмоқда.
―Электрон ҳужжат алмашинуви‖ маҳаллий атамасига Document 
Management (ҳужжатларни бошқариш) яқинроқ атама ҳисобланади. Бу 

---

64 
категориядаги ДТ офис ҳужжатларини жамоали ишлаб чиқишдан бошлаб, уни 
архивлаштиришга қадар тўлиқ ҳаѐт даврини бошқаради. Document Management 
тизимларининг асосий компонентлари индексациялаш, ҳужжатларни рўйхатга 
олиш (check in/check out), версияларни бошқариш, қисчақа маълумот бериш, 
workflow ва ҳаѐт даврини бошқариш механизмлари ҳисобланади.
Умуман, ECM бозори Document Managementдан ташқари имижинг 
технологияси (қоғозли ахборот ва электрон ахборот ташувчилардан биргаликда 
фойдаланиш), 
Web-контент 
(Web 
Content 
Management), 
рақамли 
ҳисоботлар(Enterprise Report Management), шунингдек, ѐзувларни бошқариш 
(Records Management)ни ҳам ўз ичига олади.
Турли 
кўринишдаги 
контентлар 
билан 
ишлаш 
воситаларини 
бирлаштириш шарти шуни англаш бўлдики, тузилмага солинмаган жами 
ахборот турларини бошқариш учун технология нуқтаи назаридан бир хил 
функциялар (контентни сақлаш, кутубхона хизмати, workflow ва излаш) 
тўплами талаб этилади. Умумий ҳолатда бундай турдаги илова архитектураси 
контент/маълумотлар даражаси, лойиҳалаш ва бизнес жараѐнлари, шунингдек, 
ташқи тизимлар билан ўзаро таъсирни таъминловчи бизнес сервисларини 
бажаришдан иборат.