А. А. Абидов, Н. Ю. Власова

Калит сўзлар: ERP ва 
ECM-тизимлар, 
IDC, Tower Softwareдан Capture,
OpenTextдан iRIMS ва TrueArcдан Foremost ДТ, Tower Technology, output 
management systems – OMS), Forrester Research 
Назорат учун саволлар 
1. Корпоратив электрон ѐзувларни бошқариш тизимлари нима? 
2. Таркибни сақлашни талаб этувчи корпоратив қарорлар қаторига 
кирувчи тизимлар қайси? 

---

67 
3. Қайси компаниялар интеграциясидан сўнг Web-сайтдан ―сурат‖ олиш 
ва уларни ѐзув сифатида бошқариш имкони юзага келди? 
4. OMS-тизимлар оммабоплигининг асосий сабаби нимада? 
5. ERP-тизимларни ишлаш моҳияти ва камчиликлари? 
6. 
ECM
концепциясини келтиринг. 
7. ECM 
бозори 
Document 
Managementдан 
ташқари 
қандай 
технологияларни ўз ичига олади? 
8. ECM ва Интернет алоқа : ютуқ ва камчиликларни кўрсатинг. 
9. ECMнинг бизнес устунликлари нимада? 
10. Ҳужжатлар таркибини бошқаришнинг умумий функцияларини баѐн 
қилинг. 
11. Бошқа ECM-тизимлар билан интеграцияларни айтинг. 

---

68 
V боб. ЭҲАТ БОЗОРИНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ ТАҲЛИЛИ 
5.1. Жаҳон ЭҲАТ бозори
1. Таҳлилий маълумотлар. Умумий маълумот. Жаҳон ЭҲАТ бозори 20 
йилдан буѐн амал қилиб келмоқда. У жуда кучли фрагментланган, чунки унда 
бутун жаҳонда машҳур кўп соҳавий АТ-компаниялар сингари, ҳали танилиб 
улгурмаган (ѐки фақат ўз бозор нишасида танилган) фирмалар иштирок этади. 
Турли баҳоларга кўра жаҳонда амалий имкониятлари каби, технологик 
қарорлар бўйича ҳам бир- биридан фарқланувчи бир неча юзлаб дастурий 
иловалар мавжуд (уларни ЭҲАТ каби таснифлаш мумкин).
Жаҳонда электрон ҳужжат айланма соҳасида юзлаб компаниялар 
иловалар ишлаб чиқиши билан шуғулланиб келмоқда, улардан (алифбо 
тартибида) ACS Software, Action Technologies, Adobe, Artesia, AXS-One, 
BroadVision, Cyco, Cypress, Datamax Technologies, Datawatch, Divine, 
Documentum, Dynamic Imaging, Eastman Software, Excalibur, FileNet, Hyland 
Software, HP/Dazel, Hummingbird, Gauss Interprise, IBM, Ideal, Identitech, 
iManage, Interlucent Internet Solutions, Interwoven, InterTech, Ixos Software, 
Jetform, Keyfile, Kofax, Lotus Development, Microsoft, Mobius Management 
Systems, Novell, OIT, OpenText, Optio Software, Optika, Oracle, OTG, Plexus, 
Radnet, RedDot Solutions, Siemens Nixdorf, SER Macrosoft, SER Solutions, 
Saperion, Saros, Staffware plc, Stellent, Symantec, Tower Software, Tower 
Technology, TrueArc, TSP; Unisys, Vignette, Westbrook Technologies ва бошқалар 
машҳурлик қозонган.
IDC таҳлилчиларининг фикрича, жаҳон ҳужжат ва унинг таркибини 
бошқариш технологиялари бозори истиқболлари (document and content 
technologies — DCT) уларнинг корпоратив ҳужжатлар билан жамоавий иши 
самарадорлигини оширишда корпоратив фойдаланувчиларнинг эҳтиѐжлари 
мунтазам равишда ошиб бориши ("Document and Content Technologies 
Applications Forecast and Analysis, 2000-2004" ҳисоботи) натижасида етарли 
даражада мақбул ҳисобланади (GartnerGroup баҳоларига кўра 2001 йилнинг 
якунида жаҳонда ЭҲАТ дан фойдаланувчилар сони қарийб 40 млн.ни ташкил 

---

69 
этган). Мазкур ҳисоботда IDC DCT-бозорининг қуйидаги сегментларини 
ажратди: айнан ЭҲАТ; корхона порталларида таркибий қисмларни бошқариш 
тизимлари ва электрон тижорат учун таркибий қисмларни бошқариш тизими. 
IDC прогнозига кўра, жаҳон DCT-бозори ҳажми 1999 йилда 1,1 млрд. 
АҚШ долл.дан 2004 йилда 32% ўртача йиллик ўсиш суръати билан 4,4 млрд. 
АҚШ долл.гача ортиши лозим (IDC "Document Management Market Review and 
Forecast 1998-2003 йиллардаги ҳисоботига мувофиқ қиѐслаш учун: 1998 йилда 
жаҳон ЭҲАТ бозори ҳажми қарийб 750 млн. АҚШ долл.ни ҳамда Ғарбий 
Европа бозори учун 200 млн. АҚШ долл.ни ташкил этган).
Ахборотлардан 
Web-бирлаштирилган 
инструментал 
фойдаланиш 
воситаларга корхоналарнинг эҳтиѐжлари ортиши ва электрон тижоратни янада
кенгроқ тарқалиши ҳам DCT бозори ривожланишига кўмаклашади. Бунда 
ахборотларни тўпловчи, изловчи ва таҳлил қилувчи инструментал воситаларга 
истеъмолчиларнинг талаби тезкор ортиб бормоқда, ушбу воситалар ѐрдамида 
турли-туман матнли файллар, график файллар, видео ва аудио файллар 
йиғишни тезкор қайта ишлаш имконияти пайдо бўлади. IDC баҳоларига кўра, 
ҳозирги вақтда ЭҲАТ савдоси DCT бозорида даромадлар асосини 
шакллантирмоқда. Бироқ электрон тижорат учун иловалар сегменти янада 
тезроқ ривожланиб келмоқда.
1998-1999 йилларда мазкур сегментнинг ҳажми 143,1 %га ошди. 
Қиѐсловларга кўра, ўрганилаѐтган даврда ЭҲАТ сегменти ҳажми фақат 19,5 
%га, корхона порталлари учун иловалар сегменти ҳажми эса 64,6 %га ошган.
IDC кейинги прогнози ("Document and Content Technologies Market 
Forecast and Analysis Summary ҳисоботи, 2001-2005") иқтисодий тушиш 
даврида ҳужжатлар ва уларнинг таркибини бошқариш тизимининг жаҳон 
бозори истиқболларини баҳолаб берди. Гарчи мазкур тизимларнинг жаҳон 
бозори экстраординар, яъни 89 %га (2000 йилдаги каби) ўсиш ҳолатини 
такрорламаган бўлса-да, IDC унга яхши ривожланиш истиқболларини 
прогнозлади.

---

70 
IDC бошланғич прогнози 2000 йилда тўпланган маълумотлар ва АҚШ 
долл.дан 2005-2001 йилнинг биринчи чораги маълумотларига асосланган. Ушбу 
бозорнинг ҳар йили 47,2%га ўсиши прогнозланди (2000 йилдаги 2 млрд. АҚШ 
долл.дан 2005 йилда 14 млрд. АҚШ долл.гача). IDC таҳлилчиларининг фикрига 
кўра, ҳужжатлар ва уларнинг таркибини бошқариш тизимларини харид қилиш 
бўйича корпоратив фойдаланувчиларнинг режалари 2002 йилнинг дастлабки уч 
чорагида маълум вақтга тўхтатилади деб ҳисоблайдилар.
Бозор 2002 йилнинг охирларида ва 2003-2005 йиллар мобайнида қайта 
тикланиши таҳмин қилинди. Gartner Group фикрига кўра, корпоратив 
ҳужжатларни бошқариш тизимига талаб давом этади, бироқ уларни ишлаб 
чиқувчилар бозор шароитлари босими (нархларни янада арзонлаштиришни 
талаб этувчи), маҳсулотларнинг давомий туркумланиши ва VAR-
имкониятларни таъминлаш заруратига эътиборга олишлари лозим.
Порталлар янада кенгроқ тарқалиб бормоқда. IDC ("Worldwide Enterprise 
Information Portal Software Forecast and Analysis ҳисоботи, 2001-2006") 
прогнозига кўра, корпоратив ахборот порталларини (enterprise information portal 
– EIP) яратиш учун жаҳон ДТ бозорининг ҳажми 2001 йилдаги 550.4 млн. АҚШ 
долл.дан 2006 йилда 3.1 млрд. АҚШ долга ортади. Ўз навбатида, Gartner Group 
прогнозига кўра, яқин беш йилда порталларнинг бозор сегменти ўртача йиллик 
ривожланиш суръати 30 %ни ташкил этади (шу билан бир вақтда Ovumнинг 
фикрига кўра, жаҳон иқтисодиѐтидаги мавжуд мураккаб ҳолатда аксарият 
порталли ―ташаббуслар‖ шундай ―четга олиб қўйилади‖). Шунингдек 
образларни бошқариш тизимларига ҳам қизиқиш ортиб бормоқда. 
IDC таҳлилчилари таркибий қисмлар ва ҳужжатларни бошқариш 
соҳасида бозор хизматларини ҳам таъкидлаб ўтдилар ("Content and Document 
Management Service Market Forecast ҳисоботи, 2001-2006"). IDC прогнозига 
кўра, ушбу бозорнинг ҳажми ҳар йили ўртача 44 % ўсиш суръатини қайд этиб,
2006 йилда 24,4 млрд. АҚШ долларига етди. Бундай хизматлар қаторига IDC
режалаштириш ва лойиҳалаштириш сервислари, шунингдек мижозларга 
корпоратив таркибларни самарали бошқаришда ѐрдам кўрсатиш учун тақдим 

---

71 
этилувчи татбиқ этиш, ўқитиш ва қўллаб-қувватлаш сервисларини ўз ичига 
олади. 
Таҳлилчиларнинг умумий фикрича, бизнесни муваффақиятли юритишни 
таъминлаш учун замонавий ЭҲАТ ни жорий этиш аҳамияти келгусида ҳам 
сақланиб қолади ва кучайиб боради.