A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
/. Manbashunoslikning qaysi yo'nalishini bilasiz?
2. Nazariy manbashunoslikning maqsadi va vazifasi nimadan ibora I?
3. Amaliy manbashunoslik deganda nimani tushunasiz ?
4. Manbaning moddiy-lexnik belgilari deganda nimani tushunasiz?
5. Manbaning mazmuni nimadan iborat?
3 - M A V Z U . M A N B A L A R N I 0 ‘R G A N I S H VA 
0 ‘R G A T IS H U S U L L A R I
Darsning mazmuni: Mavjud manbashunoslikka oid adabiyotlar asosida 
yozma manbalami o'rganish va talabalarga o ’rgatish usullari o'ziga xos 
xususiyatlari tahlili beriladi.
Rcja:
3.1. Yozma manbalami tavsif usuli va ulami talabalarga tushuntirish.
3.2. Kodikologik m a’lumotlar.
3.3. Asar muallifi va uning davri.
3.4. Asaming tarkibi va mazmuni tahlili.
3.5. Manbaning o ‘rganilishi yoki tarixshunosligi.
Asosiy tushunchalar: qo'lyozma texnik (moddiy asosi) xususiyatlari, 
raqamlash, varaqlar sonini yozib qoyish — paginatsiya, matn o'lchami, 
sahifada satrlar soni, debocha, muqaddima, bob, fast, qism, da/tar, xotima- 
kolo/on, kitobat tarixi, asar nomi, uning mukammalligi, muallif nomi, tarix, 
xat, xattot, xat turi va uslublari, muhrlar, hoshiyadagi izohlar, turli yozuv 
va qaydlar, asaming boshlanishi va oxiridagi jumla.
3 .1 . Yozma manbalarning tavsif usuli va ularni talabalarga 
tushuntirish
Boy tarixni o ’rganish va o'rgatish deganda, faqat yozma manbalarda 
mavjud m a’lum otlar to'g'risidagi bilim va tushunchalam i shunchaki 
mexanik tarzda talaba va bakalavrlanga yetkazish emas, balki an ’naviy va 
zamonaviy pedagogik usullaming eng qulay va samarali vositalaridan 
foydalangan holda, ularda manbalar to’g'risida tushuncha, bilim va ulardan 
foydalanish malakasini hosil qilish bilan birga, tariximiz to‘g‘risida mustaqil 
fikr yuritishga o'rgatishni ham tushunamiz.
Yurtimiz tarixini o'rganishda yozma manbalardan foydalanishning
18

---

ilmiy va metodik asoslarini ishlab chiqish va amaliyotga tavsiya etish tarix 
va pedagogika fanlarining eng muhim va dolzarb muammolaridan biridir. 
Bu masala juda keng qamrovli bo'lib, yozma manbalami tadqiq etishning 
ilmiy metodik asoslarini chuquro'rganib chiqishni taqozo etadi.
Y ozm a m a n b a la m i ta lab a larg a tu sh u n tirish n in g b ir n e c h a tam o y ili 
mavjud. 
B irinchisi m axsus katalo g lard ag i m a n b a n in g ta v sif tam o y ilid ir.
XIX asroxirida paydo bo'lgan Yevropa mamlakatlaridagi kataloglar ichida 
ingliz olimi Charlz Ryoning ko‘p jildlik arab, fors va turkiy tillardagi sharq 
qo'lyozmalari kataloglaridagi yozma manbani tavsiflash tamoyili o'zining 
mukammalligi va puxta o'ylanganligi bilan alohida ajralib turadi. Quyida til 
tamoyili asosidagi Ch.Ryoning «Britaniya muzeyidagi turkiy qo'lyozmalar* 
(London, 1888, ingliz tiiida) (Cataloguve of the Turkish Manuscripts in the