A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .2 .4 . «Tarixi muluki Ajam»
Alisher Navoiyning ikkinchi tarixiy asari «Tarixi muluki Ajam» dir. 
890/1485-yildan so'ng yaratilgan bu asarda Eronda hukm ronlik qilgan 
to 'rt sulola: Peshdodiylar, Kayoniylar, Ashkoniylar va Sosoniylarto'g'risida 
m a’lumot keltirilgan. Asar oxirida Sulton Husayn M irzo m adhi o 'n n
olgan. Agar biz aw alroq yaratilgan «Saddi Iskandariy* dostonida ham
186

---

to 'rt sulola 
haqidagi m a’lum ot borligini nazarda tutsak, doston yaratish 
jarayonida 
Alisher Navoiy to 'p lag an m a ’lum otlam i maxsus tarixga oid 
asar sifatida 
ijod qilgan ko'rinadi. Bunda Alisher Navoiy yuqorida nom lari 
zikr etilgan 
asarlar qatorida yana A bu-I-H ay r N asiriddin Abdulloh binni 
U m ar 
ul-Qozi Bayzaviyning (vaf.685/1266) «N izom ut-tavorix* (yozilgan 
674/1275), Abu H om id G 'azzoliyning (1058—1111) «Nasihat ul-m uluk» 
va 
b o s h q a
a s a r la m i, x u su san o 'z z a m o n d o s h i M ir M u h a m m a d
M irxondning 
«Ravzat us-safo* asaridan boxabar holda, Eron tarixiga 
oid arab
va fors tillarida tarixiy asarlardan farqli, bu kitobni turkiy tilda 
yaratdi. 
U shbu asardagi shaxslar to'g'risidagi m a ’lum otlar Alisher Navoiy 
o 'z in in g
dostonlarida ham mavjudligini eslatib o 'tg an . Bu asar ilmiy 
tanqidiy 
m atnini sharqshunos L.Xalilov tuzib, nom zodlik dissertatsiyasini 
him oya qilgan 
edi. Afsus, ham on uning tanqidiy m atni chop etilm agan.
«Tarixi muluki Ajam* asarini m a’lum darajada, «Xamsa*, xususan 
«Saddi Iskandariy* dostoniga tarixiy-ilm iy ilova sifatida ham qabul qilish 
m um kin. U n in g ichid ag i m a ’lu m o tla m in g s h e ’riy ifodasi «S addi 
lskandariy*da keltirilgan bo'lib, ulam i boshqa tarixiy asarlar bilan qiyosiy 
o'rganish A lisher N avoiyning tarixchi olim sifatidagi ijod qirralarini 
ochishga yordam berishi m um kin.