A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7 .3 .7 . «Ubaydullanoma»
“ U baydullanom a” XVII asrda oMgan M ir M uham m ad A m in Buxoriy 
asaridir. U o ‘qimishli va fozil kishilardan b o lib , 1645-yilda tu g’ilgan, 
vafot yili m a’lum emas. Ashtarxoniylardan Subxonqulixon va Ubaydullaxon 
(1702—1711) saroyida bosh munshiylik vazifasida xizmat qilgan.
“ U baydullanom a” Buxoro xonligining 1702—1716-yillar orasidagi 
•jtimoiy-siyosiy va m adaniy hayoti haqida hikoya qiladi. Asar 1716-yildan 
keyin yozilgan, m uqaddim a, xotim a va 80 bobdan iborat.
235

---

M u q a d d im a d a m u a llifn in g h o l-a h v o li, y a ’ni S u b x o n q u lix o n
hukm ronligining so'nggi yillarida xizm atdan chetlashtirilib, og‘ir ahvolga 
tushib qolganligi va Ubaydullaxon xizmatiga qabul qilinishi, Abdulazizxon 
va Subxonqulixon davrida Buxoro xonligining ijtimoiy-siyosiy ahvoli qisqa 
tarzda bayon qilingan.
1 -8 0 -b o b la rd a Buxoro xonligining qariyb 15 yillik (1702—1711) 
ijtimoiy-siyosiy tarixi batafsil yoritilgan. M uallif m azkur asarida katta 
yer egaligi, aholidan yig'iladigan soliq va jarirm lar, Buxoro xonligining 
m a’muriy tuzulishi, tarqoqlikning kuchayishi, m am lakat boshiga tushgan 
iqtisodiy qiyinchiliklar va uning ayrim sabablari kabi m asalalarga keng 
o ‘rin bergan. Asarda geografik va etnografik m a’lum otlar ham ko'p.
X otim ada m uallif bilan zam ondosh bo'lgan va Buxoroda istiqom at 
qilgan olim lar, shoirlar, m asalan, Sayido Nasafiy, Q osim xoja, mulla 
S arfaroz, F itrat, M ulham , m ash h u r q o z ila r haqida q isq ach a, lekin 
e ’tiborga m olik m a’lum otlar keltirilgan.
“ U baydullanom a” asarining 10 dan ortiq qo'lyozm a nusxasi mavjud. 
Asar A .A .Sem enov tom onidan rus tiliga tarjim a qilingan va 1957-yili 
T oshkentda nashrdan chiqarilgan.
7.3.8. «Tarixi Abulfayzxon»
“Tarixi Abulfayzxon” asarini U baydullaxon va Abulfayzxon (1711—
1747) saroyida xizmat qilgan munajjim, shoir va tarixchi olim Abdurahm on 
Davlat yozgan. M uallif ko'proq A bdurahm on Tole nom i bilan m ashhur.
M azkur asar hajm jihatdan kichik, 161 varaq bo'lib, “ Ubaydulla- 
no m a” ning davom i hisoblanadi va Buxoro xonligining 1711 —1723-yillar 
orasidagi ijtimoiy-siyosiy tarixini o 'z ichiga oladi. M a’lumki, XVIII asming 
b irin c h i ch o ra g id a B uxoro x o n lig in in g iqtiso diy va siyosiy ahvoli 
z a ifla sh a d i, u lu s b o s h liq la rin in g , y a ’ni m a h a lliy h u k m d o rla rn in g
m ustaqillik uchun olib borgan harakati kuchaydi, ulam ing ayrim lari, 
masalan, Balx va Sam arqand markaziy hukum atga bo'ysunm ay qo'ydilar, 
F arg'ona XVIII asrboshlarida, 1709-yili A shtarxoniylardavlatidan ajralib 
chiqdi va o 'lk a d a m ustaqil Q o 'q o n xonligi tashkil to p d i, 1722-yili 
S am arqand ham mustaqillik e ’lon qildi va Rajabxon ismli kim sani xon 
qilib ko'tardilar (1722—1728), o 'z a ro urushlar boshlanib ketdi.
“Tarixi Abulfayzxon” asarida m ana shu m asalalar keng yoritib berildi. 
Bundan tashqari, asarda Buxoro xonligining m a’muriy tuzulishi va 
o 'z b e k
xalqining o 'sh a yillardagi etnik tarkibi haqida ham ayrim, diqqatga 
sa zo v o r 
dalil va m a ’lum otlar bor.
“Tarixi Abulfayzxon”ning to 'liq ruscha taijim asi, zarur izohlar bilan
236

---

1959-yili A .A .Sem enov tom onidan T o shkentda nashr qilingan.