A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3 .5 . «Dastur ul-muluk»
“ D astur u l-m u lu k ” ( “ P odshohlarga q o 'lla n m a ” ) nom li qim m atli 
asam ing muallifi XVII asr tarixchisi Xoja S am andar Term iziydir. U ning
233

---

o 'z ismi M uham m ad Baqoxoja b o‘lib, asli Nasaf(Qarshi)lik, M ir Haydariy 
tariqati shayxlaridan biri oilasida dunyoga kelgan.
Xoja Sam andarTerm iziy Ashtarxoniylardan Abdulazizxon (1645-1681) 
va Subxonqulixon (1681—1702) bilan zamondosh bo'lgan. U 1702-yilgacha 
Qarshida raislik lavozim ida1 turgan, Abdulazizxon va Subxonqulixonning 
harbiy yurishlarida ishtirok etgan. Oxiri ana shu M ir Haydariy tariqati 
shayxlaridan ba’zilarining ig‘vosi bilan 1702-yili raislik lavozimidan iste’foga 
chiqishga m ajbur bo'ldi va um rining oxirigacha, 'aqat ilmiy faoliyat bilan 
mashg'ul bo'lgan.
Xoja S am andar Term iziy o 'z davrining keng m a ’lum otli kishilari 
jum lasidan bo'lgan. O 'sh a vaqtlarda yozilgan bir q ato r kitoblar, jum ladan 
“ M uzakkiri ahbob” , “ M uhit at-tavorix” ning m a’lum otlariga qaraganda, 
u yetuk shoir, yozuvchi va tarixchi olim bo'lgan, ilohiyot ilm ini ham
yaxshi bilgan, k o 'p sayohat qilib, nazariy bilim ini m ustahkam lagan.
Bizning zam onim izgacha olim ning ikki m uhim asari yetib kelgan. 
Bulardan biri “ D astur ul-m uluk” bo'lib, u 1695-yili va ikkinchisi “Anis 
ul-fuqaro” (“ F aqirlardo'sti”) nomi bilan m ashhur bo'lib, 1735-yiIi yozilgan. 
.
O 'zbekiston tarixini o'rganishda Xoja S am andarT erm iziyning “ Dastur 
ul-m uluk” asari zo 'rq im m a tg a ega. Asar Buxoro xonligining XVII asm ing 
70-90-yillardagi ijtimoiy-siyosiy ahvolini, shuningdek, Buxoro bilan Xiva 
xonliklari o'rtasidagi siyosiy m unosabatlam i o'rganishda katta ahamiyatga 
ega. Asarda o 'z a ro kurashlar, oliy m artabali m ansabdordar orasida keng 
tarqalgan buzuqlik, poraxo'rlik, zulm va m ehnatkash xalqning o g 'ir ahvoli 
haqida qim m atli m a’lum otlar mavjud. “ D astur ul-m uluk”da o'zbeklam ing 
etnik tarkibi haqida ham m uhim dalil va m a’lum otlam i uchratam iz.
1971-yili “ D astur ul-m uluk”asarining forsiy m atnini, ruscha taijim asi, 
zarur izohlar bilan M .A .Salohitdinova chop etdi. Asam ing o'zbekcha 
nashri 1997-yili Jabbor Esonov tom on dan am alga oshirildi.