A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi


Download 2.71 Mb.
Pdf ko'rish
bet128/152
Sana21.09.2023
Hajmi2.71 Mb.
#1683461
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   152
Murakkab terminlar – bir yoki birdan ortiq so‘zlarning 
grammatik tobelik munosabatiga asoslangan turg‘un birikma holatida 
bo‘ladi. Terminologiyaga bag‘ishlangan adabiyotlarda murakkab 
terminlar birikmali terminlar tarkibida o‘rganiladi. Ayrim adabiyotlarda 
esa, «tarkibli termin
1
», «murakkab termin» sifatida talqin etiladi. 
Murakkab tuzilgan terminlar yasashda quyidagi talablarga e’tibor 
berilishi lozim: a) termin mumkin qadar ixcham, kam sonli so‘zlardan 
iborat bo‘lishi kerak. Terminlarning ixcham bo‘lishi ularni qo‘llashda 
qulaylik tug‘dirishdan tashqari, ulardan yangi terminlar yasash 
imkoniyatini beradi. Chunki, mavjud terminlardan so‘z yasovchi affiks 
yordamida yangi termin yasash (son-teskari son, yoy-yoyning gradusi
hodisalar, tushunchalar orasida mavjud bo‘lgan aloqani ham ko‘rsatib 
turadi; b) murakkab termin tarkibidagi ba’zi so‘zni izohlaydigan yana 
boshqa so‘z bo‘lmasligi (qavs ichida berilmasligi) kerak. Aks holda 
termindan foydalanishda qiyinchilik bo‘ladi. Masalan, tuproqshunoslik 
sohasida yaratilgan degradatsiyalangan (aynigan) qora tuproq
matematika sohasidagi erkin (bog‘liq) miqdor, o‘xshashlik (analogiya) 
metodi kabi terminlar muvaffaqiyatli chiqmagan bo‘lib, ularni ishlatish 
ancha noqulaylik tug‘diradi. Murakkab terminlar tarkibidagi har bir so‘z 
boshqasi bilan affikslar yordamida yoki sintaktik tartib orqali birikkan 
bo‘lishi kerak. Ularning ko‘makchilar va bog‘lovchilar vositasi bilan 
grammatik munosabatga kirishishlari ma’qul emas. Chunki yordamchi 
so‘zlar vositasi bilan birikkan so‘zlardan iborat bo‘lgan murakkab 
1
Усатый И.Б. Структурно-грамматические особенности составных терминов-названий частей речи / 
Электронный научный журнал «Вестник Омского государственного педагогического университета», 
Выпуск 2007, - С.56. 


A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 
212 
terminlarning terminlik xususiyati bilinmay qoladi, oddiy, erkin 
birikmaga o‘xshab ketadi. Masalan, burchak bilan o‘lchash, o‘rta va 
chet nisbatga bo‘lish («золотое сечение») kabi. Ko‘rinib turibdiki, bu 
terminlar tarkibidagi bilan ko‘makchisi hamda va bog‘lovchisining 
kelishi ularni jonli nutq elementlariga o‘xshatib yuborgan. 

Download 2.71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   152




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling