А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва

1.3. Динамик ташқи муҳитда корхонанинг бизнес-моделини 
шакллантириш хусусиятлари 
Жаҳон 
инқирози 
шароитида 
кўплаб 
бизнес-моделлар 
самарадорлиги ва рақобатбардошлигини йўқотди. Анъанавий 
(инқироздан олдинги даврда самарали бўлган) бизнес-моделларидан 
фойдаланган корхоналар банкрот бўлди, зарар кўрди ва бозорни тарк 

---

14 
этди. Аксинча, инқироздан олдинги даврда аҳамиятли бўлмаган бир 
қанча бизнес-моделлари инқироз шароитида жуда самарали бўлиб 
чиқди ва корхоналарга ўсиш ва бизнесни ривожлантириш учун янги 
имкониятлар берди. 
Корхоналар фаолият кўрсатадиган муҳит тубдан ўзгарди. 
Корхоналар фаолияти самарадорлигини ошириш масалалари 
биринчи ўринга чиқади. Бу вазифа мураккаб ва мураккаб характерга 
эга ва уни самарали бизнес-моделини шакллантирмасдан ҳал қилиб 
бўлмайди. 
Шунга асосланиб, корхоналарда дастлабки маълумотларни 
иқтисодий натижаларга айлантириш учун асбоблар тўплами бўлиши 
керак.
Бизнес-модели инновацияни иқтисодий қийматга айлантиради. 
Унда корхонанинг қиймат занжиридаги ўрнини аниқ белгилаб, 
қандай қилиб пул топиши батафсил тасвирланган. Бизнес-модели 
бизнеснинг турли таркибий қисмларини ҳисобга олган ҳолда 
тузилган, улар: тадбиркорлик, стратегия, иқтисод, молия, 
операциялар, рақобат стратегиялари, маркетинг, барқарор ўсиш 
стратегиялари. Бошқача қилиб айтганда, бизнес-модели бизнеснинг 
қиймат занжирида ўзини қандай тутишини ва ўзини қандай қўллаб-
қувватлашини яъни фойда яратиш тасвирлайди. 
Расмий ёндашув. 
Ушбу ёндашувнинг энг машҳур намунаси - бу бизнес 
жараёнларини қайта муҳандислик қилиш методологияси. БПР 
(Бусинесс Прокесс Реенгинееринг) методологиясининг моҳияти 
бизнес-моделини битта иерархияни ташкил этувчи, ўзаро боғлиқ 
бўлган кўплаб жараёнлар мажмуи сифатида тасвирлашдан иборат. 
Афзалликлари: 
• жараёнларни тасвирлаш учун ишлаб чиқилган аппаратнинг 
мавжудлиги (ИДЕФ, Арис); 
• жараёнларнинг нисбий барқарорлиги; 
• асбобларнинг кенг ассортименти; 
• корхонанинг бир қатор бизнес соҳаларини жараёнга 
асосланган шаклда кўрсатиш ва тушуниш осонроқ. 
Камчиликлари: 
•жараёнларни стратегик ва ўрта муддатли даражада 
тавсифлашнинг мураккаблиги; 
•жараён 
давомида 
кадрлар 
позициясини 
аниқлашда 
қийинчилик; 

---

15 
•икки иерархиянинг пайдо бўлиши: функционал ва жараён.