A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

11.5. Monetar tanlash (Monetar Unit Sampling) 
Monetar tanlash (MUS) o’zida tanlov atributlarni baholash asosidagi tanlov 
metodini aks ettiradi, lekin unda nazorat layoqatsizligi darajalari emas, dollar bilan 
bog’lik xatoliklar ishtirok etadi. MUS tanlab olishning keng foydalaniladigan 
statistik metodi xisoblanadi. Chunki u tanlovning samarali miqdoriga olib keladi va 
schet qoldiqlarining dollar qiymatiga jamlanadi. U audit sohasida foydalanish 
uchun maxsus ishlab chiqilgan va dollarli birliklar tanlovi, PPS va o’zgaruvchan 

---

249 
tanlovlarning birlikdagi atributlari kabi turli xil nomlariga ega bo’lgan. MUS 
xatolar kamligi yoki umuman, kutilmayotgan vaziyatlarda oshirib yuborishga 
testlashtirishda ayniqsa, samarali bo’lishi uchun ishlab chiqilgan.
Monetar tanlashning kuchli va zaif tomonlari 
Auditor MUS dan o’xshash ma’lumotlarga mustaqil testlar uchun tanlovlar 
yondashuvi sifatida foydalanish, o’zining kuchli va kuchsiz tomonlarini tahlil 
qilishda foydali deb xisoblaydimi? 
MUS ning kuchli tomonlari quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

MUS ni tanlov uchun boshqa statistik yondashuvlarga nisbatan 
qo’llash oson; 

MUS avtomatik tarzda element joylashgan joydan elementga 
summalarni dollarda, proportsiya tarzida tanlab oladi, shu tariqa tanlovning 
avtomatik stratifikatsiyasini ko’rsatadi; 

Agar auditor xatolarni kutmasa (topmasa), MUS odatda tanlovning 
o’ta samarali hajmiga natijalar beradi. 
MUS foydalanishi mumkin bo’lgan holatlar misollari quyidagilarni o’z 
ichiga oladi: 

Debitorlik qarzdorliklarini tasdiqlash (kredit sal’dosi ahamiyatsiz 
bo’lganda); 

Berilgan qarz (zayom)larni tasdiqlash (masalan ko’chmas mulklarning 
ipoteka kreditlari, tijorat kreditlari va kechiktirib to’lanadigan kreditlar); 

Auditor xatolari nisbatan deb xisoblovchi, shuningdek, jamida yirik 
kamaytirib ko’rsatishlarning sezilarli miqdorda kutilmaganda TMZ lardagi 
narxlarni tekshiradi; 

Mavjudlik mos keluvchi tasdqilash xisoblanuchi asosiy vosita 
(mablag’)larni qo’shimcha tekshirib ko’rish. 
Auditor, shuningdek, MUS dan foydalanishdagi qiyinchiliklarni ham bilishi 
zarur:
MUS jamlanganlikning pasayishini tekshirish uchun mo’ljallanmagan; 

---

250 
Agar auditor MUS tanlovida pasayishni identifikatsiyalasa, tanlovning 
bahosi maxsus ko’rib chiqishni talab qiladi; 

nolli yoki salbiy (manfiy) sal’do maxsus konstruktiv fikrlashni talab 
qiladi; 
MUS eng yaxshi yondashuv bo’la olmaydigan ayrim holatlar quyidagilar: 

kredit sal’dosi miqdori katta bo’lgan debitorlik qarzdorliklarini 
tasdiqlash; 

auditor xatoliklarning etarlicha sanab chiqilmagan va haddan ortiq 
bo’rttirib yuborilgan bo’lishi mumkin bo’lgan sezilarli, miqdorida zahiraning 
miqdori va narxini tekshirish.