A. M. Mannonov n. A. Abdullayev r. R. Rashidov

F E R G H A N A
T i ll *
*p e B A C T R E S
•
«
rm az
9 T a k h t - I- S a n g ln
E S
•
У
• K u m lu l
S u r k h K o t a l
¥ •
 
O U N D H A R A
Baqtriya-yunon bosqinidan keyin

---

Iskandar So‘g ‘diyonadagi qaqshatqich muvaffaqiyatsizlikdan 
keyin ona yurtidan qo‘shimcha madad kuchi sifatida 22 ming nafar 
yunon askarlarining yetib kelishini kutdi.
Mil.avv. 328-yilning erta bahorida Iskandar veteran qo‘shini 
va yangi kelgan kuchlari vositasida Baqtriyani butkul zabt etishga 
yana urinib ko‘rdi. Xavfning kengayib borishi Iskandaming yorqin 
strategiyalar orqali katta muvaffaqiyat qozonishiga bo'lgan umidini 
chippakka chiqardi. Q o‘zg‘olonchilami yo‘q qilish maqsadida bir 
joy dan boshqa joyga ко‘chib yurgan uning ulkan qo‘shini Markaziy 
Osiyoda maqsadsiz harakat qilardi.
Qo‘zg‘olonlami bostirish maqsadida Iskandar o ‘z kuchlarini 
bir necha qismga taqsimladi. Oks daryosining janubida joylashgan 
Baqtriyani boshqarish maqsadida Iskandar o ‘z harbiy qo‘mondoni 
Krater boshchiligida qo‘shin qoldirdi. So‘g ‘diyonaga qarshi yurish- 
da esa qo‘shinni Iskandaming o ‘zi boshqardi9.
Kurashdan 
charchagan 
mahalliy 
aristokratiya 
vakillari 
Spitamenni xoinlarcha o ‘ldirib, boshini Iskandarga yubordilar. 
Aksiart yetakchiligidagi Baqtriya mahalliy aristokratiyasi Iskandar 
hokimiyatini tan oldilar.
Mil.avv. IV asrda Makedoniyalik Iskandar bilan janglarda 
baqtriyaliklami o ‘z satrapi qo‘shinga boshchilik qilgan. Iskandar 
Baqtriyada satraplikni butunlay tugatgan emas. Sug‘diyona egallan- 
gach, Baqtriyaga 10 ming kishilik piyoda va 3500 suvoriydan iborat 
katta qo‘shin bilan makedoniyalik Aminta ismli odamni hokim qilib 
qoldiradi.
Makedoniyalik Iskandar davrida bosib olingan 0 ‘rta Osiyo va 
A fg‘oniston hududlarida harbiy manzilgohlar va shaharlar: polislar, 
urbislar, oppida, koloniyalar tashkil etilgan edi.
Mill.avv. 327-325 va 323-yillarda Baqtriya va Sug‘diyonada 
q o ‘zg‘olonlar bo‘lib o ‘tdi. Diadoxlar tomonidan qo‘zg‘olonlar 
bostirilgach, o ‘sha hududlardagi barcha harbiy kuchlar qirib tash- 
langan.
9 
Tanner, S. Afghanistan. A Military History from Alexander the Great to the 
Fall of the Taliban. - Cambridge (Massachusetts): Da Capo Press, 2003. - P. 47.

---

Makedoniyalik Iskandar Hindiston safari oldidan 30 ming nafar 
cronliklami o ‘z qo‘shini tarkibiga kiritish va ularga jang san’atini, 
yunon tilini o‘rgatishga buyruq bergan.
Nihoyat Iskandar Hindiston yo‘nalishi bo ‘ylab yurishni maqsad 
qildi. Hindistonga yurishning dastlabki bosqichida yunonlar va 
mukedoniyaliklar qish faslida Hindikush tog‘ini kesib o ‘tishdi va 
bunda juda katta qiyinchiliklarga duch kelishdi. Iskandar o ‘z ha- 
yotining ancha qismini Fors saltanatining boshqa qismlariga qara- 
gunda So‘g ‘diyona va Baqtriyani zabt etish bilan o ‘tkazdi. Biroq, 
bu kurash hali yakunlamagan edi. Baqtriya urushini tugatish uchun 
Iskandar zamonaviy Kobul shahrining sharqiy chegaralarini bosib 
olishi zarur edi.
Mil.avv. 329-yilda Iskandar hozirgi A fg‘onistondagi Bag- 
rom shahri yaqinida o‘z nomi bilan ataluvchi yana bir Iskandariya 
shahriga asos soldi va bu shahar uning Hindistonga yurishi yo‘lida 
tayanch baza vazifasini o ‘tashi lozim edi.
Iskandar afg‘on zaminini vodiyma vodiy kezib zamonaviy 
Afg'oniston-Pokiston chegaralaridan o ‘tdi va Federal M a’muriy 
Qabilalar Hududi va Pokistonning Shimoli-G‘arbiy Chegara 
Viloyati hududlarigacha kirib bordi.
Buyuk Iskandar shundan so‘ng boshqa hech qachon Afg'oniston 
zuminiga oyoq bosa olmadi. U Hindistonning m a’lum qismini zabt 
ctgach, Bobilga qaytib ketdi va bu shahami ulkan saltanatining 
poytaxti sifatida e ’lon qilib, shu shaharda yashadi.
Mil.avv. 323-yilning 10-iyunida Iskandar Bobilda 33 yoshida 
va lot etdi. Uning oMimidan so‘ng, Iskandaming ulkan saltanati uch 
qismga - Yunoniston, Misr va Sharqdagi katta hududlami o'zida 
mujassam etgan Suriyaga boMinib ketdi.
Uzoq kurashlardan so‘ng Iskandaming mohir lashkarboshi- 
laridan biri bo'lgan Salavk I Nikanor mil.avv. 312-yilda hozirgi 
■
Afg'oniston, Markaziy Osiyo, Eron, Iroq va Suriya hududlarini o 'z 
ichiga oluvchi ulkan davlat hukmdoriga aylandi10. Ushbu davlat
10 
Runion, M.L. The History of Afghanistan. - London: Greenwood Press, 
2007. 
P. 41.

---

hududlari ham ulkan bo ‘lganligi sababli Salavk sharqiy hududlami 
boshqarish uchun o‘g ‘li Antioxni noib etib tayinlaydi. Antioxning 
onasi mahalliy aholi orasidan bo ‘lib, hozirgi Afg'oniston hududida 
tug‘ilgan edi.
Yunon muarrixlari Salavk I va Antioxlar Afg'oniston 
hududlariga juda katta e ’tibor berganliklarini yozadilar. Ular davrida 
75 ta shahar qurilganligi manbalarda qayd etiladi. Bu shaharlar 
Salavkiya, Antioxiya va boshqa nomlar bilan atalgan.
Strabon bergan m a’lumotlarga qaraganda Antiox M arg'iyonada 
o‘z nomiga qurdirgan shahar - Antioxiyani ko‘chmanchilaming 
tinimsiz hujumidan himoya qilish maqsadida Murg‘ob vohasi 
atrofini 250 km.li devor bilan o ‘rab olishga ko‘rsatma beradi. Ammo 
ko‘chmanchilaming hujumlari bu bilan to‘xtamagan. Ular u yoki bu 
shahar devor lari ostida yoki ekinzor dalalar hamda voha bog‘larida 
kutilmaganda paydo b o ‘lar va yana tezda ko‘zdan g ‘oyib bo ‘lar 
edilar. Ana shunday og‘ir bir vaziyatda Salavk I Hindistonga qarshi 
urush boshlaydi. Bu urush uning mag'lubiyati bilan yakunlanadi. 
Natijada Salavkiylaming Afg‘onistondagi obro‘siga putur yetadi, 
ularga qarshi qo‘zg‘olonlar boshlanadi. Salavkiylar og‘ir ahvolga 
tushib qoladilar. Antiox Baqtriyadagi mahalliy aslzodalarga bir 
qadar yon bosib og‘ir vaziyatning oldini oladi.
Antiox Baqtriyada saltanatning sharqiy viloyatlari uchun o ‘z 
pullarini zarb etishga kirishadi. Antiox nomi bilan Baqtriyada pul 
zarb etilishi uning mustaqil davlat siyosatini olib borayotganligini 
ko‘rsatar edi. Baqtriyada Salavk I ning o ‘g‘li Antiox otasining 
maqsadlarini amalga oshirish uchun mamlakatni taxminan mil.avv. 
293-yildan 281-yilgacha boshqardi.
Miloddan avvalgi 280-yilda Salavk I vafot etadi. Otasi vafot 
etgandan keyin esa Antiox ulkan saltanatning hukmdoriga aylandi. 
Ana shu davrdan boshlab sharqiy viloyatlar Antiox I faoliyatidan 
chetda qoladi. Chunki G ‘arbiy viloyatlardagi harbiy vaziyat uning 
qo‘shin bilan birga bo ‘lishini taqozo etar edi. Ayni paytda G'arbiy 
viloyatlarda ham vaziyat ko‘ngildagidek emas edi. Xullas, Salavk I 
vafotidan so‘ng davlatning zaminiga putur yetadi. 
,,

---

Antiox I ning vorislari Antiox II (261-246) va uning o ‘g‘li 
Salavka II (246-225), uning o ‘g ‘li Salavka III (225-223) davrida 
mamlakatda tarqoqlik jarayoni kuchaydi. Ushbu hukmdorlar Aha­
moniylar va Iskandar tuzgan satrapliklarga tayangan holda hozirgi 
Suriya hududidan turib mamlakatni idora qilishdi. Bizga m a’lumki, 
Sulavkiylar Baqtriyada ham satrapliklami saqlab qolishdi.
Mil.avv. 250-yilda Salavkiylar imperiyasidan Yunon-Baqtriya 
vu Parfiya davlatlari ajralib chiqishdi.
Baqtriya hukmdorlari faqatgina mil.avv. Ill asming o ‘rtalariga 
kclibgina hozirgi Afg‘oniston hududida mustaqil davlat tuzdilar. 
Bundan oldin Ahamoniylar davrida Bess o ‘zini shoh Artakserks deb 
o'lon qilishi ortidan Makedoniyalik Iskandar davridagi mustaqillik- 
kn intilish harakatlari ko‘zga tashlangan edi. Biroq Yunon-Baqtriya 
Nhohligi Diodot I davriga kelibgina, Salavkiylarga qarshi kurashlar 
nalijasida mustaqillikka erishdi.
Mil.avv. 250-yilda Diodot Afg'oniston hududidagi Baqtriya 
vlloyatida boshqaruvini o ‘z q'oMiga oldi va uni Salavkiylar imperi- 
yHNidan mustaqil deb e ’lon qildi. Afg'oniston tarixidagi qisqa vaqt 
mobaynida Baqtriya mustaqil, ellinistik davlat sifatida taraqqiy 
etdi. Yunon-Baqtriya davlati boshqaruvi haliyam yunonlar qo‘lida 
bo'lganligi, biroq davlatning o ‘zi Baqtriya hududida b o ‘lganligi 
boiw duvlat nomi Yunon-Baqtriya deb ataladi.
Yunon-Baqtriyaning mustaqillik uchun kurashi bilan bir vaqtda 
Hozirgi I iron hududida ham mustaqillikka bo‘lgan kurash boshlanib 
kddi va bu yerda ham Salavkiylardan o ‘zini mustaqil deb e ’lon 
(|llgun Parfiya davlati vujudga keldi. Parfiya davlati Seiston viloyati