A. M. Mannonov n. A. Abdullayev r. R. Rashidov

38 Рашидов P. Амир Дуст Мухдммадхон хукмронлиги даврида 
Афгонистон / Хорижий Шарк мамлакатлари тарихий жараёнлари ва 
уларни урганишнинг долзарб муаммолари. Илмий-амалий конференция 
материаллари. ТошДШИ, 2015. — Б. 162-165.
39 Lai Mohan. Life o f the Amir Dost Mohammed Khan, o f Kabul. Vol. 1. -  
London: Longman, Brown, Green, and Longmans. 1846. - P. 90, 214.

---

saqlab qoldi balki, tarixda afg‘on davlati tarkibiga kirgan yerlari- 
ning katta qismini o ‘z amirligiga qo‘shib olishga muvaffaq bo ‘ldi.
Bu orada ingliz hukumatining A fg‘onistonga bostirib kirish 
rejalari ancha shakllanib ulgurgan va ular bir qator dadil harakat- 
larni boshlab yuborishgan edi. Jumladan, dastlab sikxlar yetakchisi 
Radjit Singhga nisbatan turli bosimlar o ‘tkazib kelgan inglizlar
1838-yil avgustida Hirot shahrini qamal qilib turgan Eronganisbatan 
do‘q-po‘pisalar qilish orqali Hirot qamalini to ‘xtatishga muvaffaq 
bo‘ldilar. Hirot shahri inglizlaming kelgusi rejalarida 0 ‘rta Osiyoga 
bostirib kirish uchun muhim strategik plasdarm vazifasini o‘ynashi 
nazarda tutilgan edi. Shu bois, inglizlar uchun Hirot shahri nisbatan 
kuchliroq Eron tarkibida emas, balki ichki kurashlar doimiy tus 
olgan A fg‘oniston tarkibida bo‘lishi m a’qulroq edi. Ulaming 
fikricha, Afg‘onistonni bosib olish hamda u yerda qo‘g ‘irchoq 
hukumatni shakllantirish bilan Hirot orqali keyingi rejalami amalga 
oshirishga kirishish mumkin edi.
Ingliz hukumati Afg‘onistonga qarshi urushga tayyorlanar ekan, 
urushni boshlash uchun bahona izlaydi hamda taxtdan ag‘darilgan 
Shujoulmulkni qayta taxtga o ‘tkazish va shu orqali o ‘zlariga “mu- 
nosib” afg‘on hukmdorining taxtni egallashi yo‘lida Afg‘onistonga 
bostirib kirishga tayyorgarlik ko‘radi. Shu tariqa Buyuk Britaniya- 
ning Afg‘onistondagi manfaatlari ro ‘yobga chiqmagach, ikki 
o ‘rtada birinchi ingliz-afg‘on (1838-1842) urushi yuz berdi. Ingliz­
lar mazkur harbiy harakatlami olib borishdan maqsad amir D o‘st 
Muhammadxonning o‘miga o‘z “odami” Shujoulmulkni taxtga 
ko‘tarib, Afg‘onistonni shu yo‘l bilan qaram qilib olish edi.
1838-yil oxirida afg‘on zaminiga qarab yo‘lga chiqqan 
inglizlaming “Hind armiyasi” 30 ming nafardan ortiq askar va 
zobit hamda 40 ming nafardan ziyod xizmatkorlardan iborat edi.
1839-yil may oyida ingliz qo‘shini Qandahomi jangsiz egalladi va 
inglizlar Shujo ul-Mulkni taxtga o ‘tqazilganligini va sadozoylar 
dinastiyasining qayta tiklanganligini e ’lon qildilar40. Biroq, Qandahor