A. N. Sam adov I f. n., dotsent

X abar berishga oid kanallar (radio va televideniya). 
Xabar 
berishga oid kanallar dinamik, vaqt bo‘yicha o ‘zgaradigan axborot 
uzatish xususiyati bilan ajralib turadi. Bu qatorga birinchi o ‘rinda 
radio va televideniya, jumladan, sun’iy y o ‘ldoshli teleko'rsatuvlar 
va o'ziga xos bo'lgan kabelli radio kiradi.
Televideniya kommunikatsiyalar jarayonida foydalanish mumkin 
bo‘lgan ifodalash vositalari eng keng majmuyi bilan ajralib turadi. 
Barchaga m a’lumki, inson ongi axborotning katta qismini ko‘rish 
orqali qabul qiladi va televideniya, harakatlanayotgan rangli tas- 
virlarni ovoz (shuningdek, seterofonli yoki besh kanalli hajmli ovoz
147

---

va telematn) jo ‘rligida uzatish imkoniyatlari bilan birgalikda vaqt 
birligida tomoshabinga eng ko‘p hajmda m aiu m o t yetkazishga qo- 
dir b o ig an eng tez axborot uzatish kanali hisoblanadi.
Biroq barcha ustunliklar bilan birgalikda televideniya va xabar 
berishga oid boshqa kanallar ayrim jiddiy kamchiliklarga yoki, 
to ‘g ‘riroq aytadigan b o isak , cheklovlarga ham ega b o iib , ularni 
iste’molchilar bilan kommunikatsiya kanallarini tanlashda hisob­
ga olish zarur. Xabar berishga oid kanallarga xos b o ig a n xususi- 
yat - bu uzatiladigan axborotning yozib olish imkoniyati bilan biroz 
yumshatilgan boisa-da, lekin to iiq bartaraf qilinmaydigan lahzalik 
xarakterga egaligidir. Bu real vaqt rejimida signal faqat belgilan­
gan vaqtda qabul qilinishi va agarda tomoshabin yoki tinglovchi- 
ni shu paytda teleko‘rsatuv yoki eshittirishdan nimadir, masalan, 
uy tashvishlari chalgitgan b o isa , axborotning bir qismi uzil-kesil 
yo ‘qotilishi mumkinligini anglatadi. Namoyish etiladigan va eshit- 
tiriladigan dasturlarning lahzalik xarakteri xabar berishga oid kom­
munikatsiya kanallarining bosma nashrlarga nisbatan ishonchlilik 
darajasi pastroq qilib qo‘yadi, vaholanki, bu amaliyotda teleko‘rsa- 
tuvlarning misli ko‘rilmagan darajada ifodalash qobiliyati va trans- 
latsiyalaming muhim joylarini ko‘p martalab takrorlash imkoniyati 
bilan qoplanadi.
Xabar berishga oid kanallarning texnik xususiyatlardan tashqari, 
odatda, ushbu ayditoriyalarning bir qator psixologik va ijtimoiy xu­
susiyatlari ham ajratib ko‘rsatiladiki, ular faqat xabar berishga oid 
kanallarga xos b o ig a n maxsus usullardan foydalanishni talab qiladi.
Televideniya uchun ular uchun boshqa ko‘rsatuvlar to‘xtatib tu- 
riladigan yoki ko‘rsatuvlar orasidagi pauzalar toidiriladigan rekla­
ma bloklari vaqtida ketma-ket keltiriladigan, 10 dan 30 sekundgacha 
davom etadigan reklama roliklari xarakterli.
E ’tiborlisi shundaki, tomoshabinlar qoidaga ko‘ra bunday qisqa 
vaqt davomida reklama roligida berilayotgan axborot mohiyatini 
to iiq anglab ololmaydi. Iste’molchilar uni eslab qolishi va ushbu 
xabarga reaksiya bildira boshlashi uchun reklama roligini bir necha 
marta takrorlash talab etiladi. Qoidaga ko‘ra, televizion reklama-
148

---

ni tanib olish, eslab qolish va unga reaksiya paydo b o iis h i uchun 
iste’molchilarda bir necha haftadan bir necha oygacha vaqt ketadi va 
bu vaqt davomida reklama roligi tez-tez namoyish etib turilishi ta­
lab qilinadi. Bu holat reklama kompaniyasining kumulativ samarasi 
nomini olgan. Xabar berishga oid kanallarning bu xususiyati rekla­
ma roligining bir marta namoyish etilishini maqsadga muvofiq emas 
qilib qo‘yadi va reklama roliklari ko ‘p marta va tez-tez takrorlanishi 
tufayli televizion reklama kampaniyalari davomida ulkan xarajatlar- 
ga olib keladi.
Kumulativ samaraning teskari tomoni m a iu m vaqt o ‘tgach 
reklama roliklari berish tezkorligini pasaytirish yoki ulam i umuman 
to‘xtatib qo‘yish imkoniyati hisoblanadi. Teletomoshabinlar va ra- 
diotinglovchilar bu holatda birdaniga emas, balki biroz vaqt o ‘tgach 
reaksiya bildiradi, bu esa ushbu samaradan to ‘g‘ri foydalanishda 
reklama kampaniyasi davomida m ab lag iam i tejab qolishga imkon 
beradi.
Radio orqali reklama ham o ‘ziga xosliklari bilan ajralib turadi. 
Radioeshittirishlarni qabul qilishning asosiy psixologik xususiyati 
shundaki (umuman olganda, bu oxirgi paytlarda doimiy ravishda 
yoqilgan turadigan televizorlarga ham taalluqli), radioeshittirishlar- 
ning ayni paytda tinglovchi band b o ig a n boshqa faoliyat uchun 
qandaydir bir fon ekanligi tufayli e ’tiboming pasayishi hisoblanadi. 
Radiotinglovchi o ‘z ishi bilan to ialig ich a m ashg‘ul b o ig a n payt­
larda umuman radioga e ’tibor bermay qo‘yadi, psixologik jihatdan 
undan uzoqlashadi va bor e ’tiborini o ‘z ishiga qaratadi.