A. N. Sam adov I f. n., dotsent

Yarmarka
— bu namunalarning xalqaro iqtisodiy ko‘rgazma- 
si bo‘lib, u, nomlanishidan qat’i nazar, o'tkazilayotgan mamlakat 
urf-odatlariga muvofiq keng iste’mol tovarlari yoki asbob-uskunalar 
yirik bozorini ifodalaydi, bitta joyning o'zida chegaralangan vaqt 
davomida belgilangan muddatlarda bo‘lib o ‘tadi va unda eksponent- 
larga milliy va xalqaro miqyosda savdo bitimlari tuzish uchun o ‘z 
mahsulotlari namunalarini namoyish etishga ruxsat beriladi. Unda 
olib chiqqan holda savdo qilishga ruxsat etiladi.
K o‘rgazma va yarmarkalarning asosiy ustunliklaridan biri shuki, 
ularda, qoidaga ko‘ra, turli mamlakatlardan turli ishlab chiqaruv- 
chilarning juda ko‘p sonli tovar namunalari mujassam topadi. Bu 
esa xaridorga qisqa vaqt ichida bozorda mavjud bo‘lgan takliflar bi­
lan tanishib chiqish, mutaxassislardan zarur maslahatlar olish, narx
150

---

va sifat tavsifnomalarini kerakli tarzda taqqoslash, muzokaralar 
o'tkazish, tijorat shartlarini kelishib olish va, nihoyat, shartnoma 
imzolash imkonini beradi. Bunda xaridor yangi mahsulot bilan ishchi 
ko‘rinishda tanishish, u bilan ishlash usullarini, qoilanish sohasi va 
samaradorligini o'rganish imkoniyatiga ega b o iib , bu mashina va as- 
bob-uskunalar xarid qilishda, ayniqsa, muhim ahamiyat kasb etadi.
K o'rgazm ada ishtirok etish eksponentlarga o ‘z korxonasining 
ham kommunikatsion, ham narx shakllantirish, ham sotuv, ham to­
var siyosatini bir vaqtning o ‘zida amalga oshirish imkonini beradi. 
Marketing vositalaridan boshqa birontasi korxona va uning mahsu- 
lotlarini butun boricha to iiq namoyish etish va shu bilan bir paytda 
mijozlar bilan shaxsiy aloqalar o ‘rnatish imkoniyatini taqdim eta ol- 
maydi.
Innovatsion mahsulotlarni siljitish bo ‘yicha bu ko ‘rgazmalarda 
tuziladigan asosiy tijorat bitimlari quyidagilardir:
- shartnomalarning asosiy turi - bu tovarni kelgusida yetkazib 
bergan holda namoyish etilayotgan namunalar (shuningdek, model- 
lar, chizmalar va kataloglar) b o ‘yicha bitimlar;
- bitimlarning boshqa turi - bu eksponatlarning o ‘zini: mashina 
va asbob-uskunalarni, uzoq muddat foydalaniladigan predmetlar va 
keng iste’mol tovarlarining ayrim turlarini sotishdir. Bunday bitim­
lar tuzishda xaridor xarid qilingan tovarni mos keluvchi ko'rgazm a 
yoki yarmarka yopilganidan so'ng olib ketishi kelishib olinadi.
Eksponentlarning aksariyati ko‘rgazmada ishtirok etishni mar­
keting siyosatining ajralmas bir tarkibiy qismi deb hisoblaydi. 
Marketing vositasi sifatida ko‘rgazmalar korxona uchun marke­
ting tadbirlari xarajatlarini optimallashtirishni anglatadi, chunki 
ko‘p funksionalli ahamiyatga ega b o ia d i. K o‘rgazmalar, shuning­
dek, marketing strategiyasini shakllantirish uchun ko'plab zaruriy 
boshlangich nuqtalar berishi mumkin. Bu ko'rgazm alarning ayrim 
funksiyalariga to ‘xtalib o ‘tadigan b o isa k , yanada aniqroq m a iu m
b o ia d i:
- k o ‘rgazmalar maqsadli bozorlaming o ‘ziga xos ko ‘zgusi hi­
soblanadi;
151

---

- ko‘rgazmalar yorqin, hayajonli hodisa hisoblanadi hamda po­
tensial xaridorlar va hamkorlarni o ‘ziga jalb qiladi;
- ko'rgazmalar bozor haqida axborot to ‘plashga imkon beradi;
- ko ‘rgazmalar yangi bozorlarni yanada ochiqroq qiladi;
- ko‘rgazmalar narx va erishiladigan natijani to 'g ‘ridan to‘g'ri 
taqqoslashga imkon beradi;
- ko‘rgazmalar intensiv axborot almashinishga xizmat qiladi.
Umuman olganda, ko'rgazma yoki yarmarkada ishtirok etish
haqidagi qaror ularni o ‘tkazish joyi, ehtimoliy auditoriya tarkibi, 
ko'rgazmaning tarmoqdagi nufuzi, tashkilotchilarning kerakli sha- 
roitlarni ta’minlash qobiliyati, ko‘rgazma maydonlari qiymati, kuti- 
layotgan qatnashchilar va ularning soni kabi mezonlar asosida qabul 
qilinadi.
Ushbu ko‘rgazmada o ‘tgan yillar tajribasi (tuzilgan bitimlar 
soni), tashkilotchilar tomonidan o ‘tkazilgan tadbirlar (simpoziumlar 
va h.k.) va ularning natijalari bo'yicha ishbilarmonlik faolligi xarak- 
teri hisobga olinadi.
Firmaning ko ‘rgazmada ishtirok etishi reklamasi ham u qatorga 
kiradigan qo‘shimcha tadbirlar xarajatlari istalgan holda ham re- 
jalashtirilgan bo‘lishi lozim. K o‘rgazma tashkilotchilari reklamasi 
tashrif buyuruvehilami faqat ko‘rgazma hududiga olib keladi, eks- 
ponent reklamasi esa ularni yanada uzoqroq, korxona stendi tomon 
yetaklaydi.
Eksponatlar namoyishi vizual axborot olishga imkon beradi, bi­
roq ushbu tovarlar ustunliklarini amaliy o ‘zlashtirish vizual qabul 
qilingan axborotdan ustunlik qilishi va bevosita muloqotga olib ke- 
lishi lozim.
K o‘rgazmaiar boshqa hech qaysi axborot vositalarida k o ‘rilma- 
gan darajada maqsadli guruhlar ichida bevosita reaksiyaga olib ke­
ladi va bozorni tahlil qilish uchun to ‘g ‘ridan to‘g'ri dalillar bera­
di. K o‘rgazma hodisa sifatida belgilangan zamon va makon bilan 
bog‘liq ekanligi sababli undagi muvaffaqiyat ham aniq o ‘lchanishi 
va baholanishi mumkin.
152

---