A. N. Sam adov I f. n., dotsent

partiyasi); testdan o'tkaziluvchi tovarlar soni.
Yangi tovarni sinovdan o ‘tkazish natijalari asosida bu tovarni 
ishlab chiqarish va uni bozorga olib chiqish to ‘g ‘risida qaror qa- 
bul qilinadi. Shuni e ’tiborga olish kerakki, tovarni om m aviy ishlab 
chiqarish tovar innovatsiyasining ishlab chiqarishni tashkil etish va 
m arketing xarajatlari kabi eng k o ‘p xarajat talab qiluvchi bosqichi 
hisoblanadi.
Tovarni bozorga chiqarishda quyidagilarni aniqlash zarur: tovar­
ni bozorga qachon, qay vaqtda olib chiqish lozim ? Tovarni qayerda, 
qaysi bozorga olib chiqish m um kin? Tovar qaysi iste’m olchilar gu- 
ruhiga tak lif qilinishi lozim ? Tovarni bozorga olib chiqish chora-tad- 
birlarini qanday qilib tashkil etish va tartibga solish kerak?
Tovarni bozorga chiqarish vaqti tovarni bozorga raqobatchilar- 
ning xuddi shunday tovarni bozorga chiqarishlaridan oldin, ular bi­
lan birga yoki ulardan keyin chiqarish zarurati va im koniyatlari bilan 
kelishgan holda am alga oshirilishi zarur. Bunda, ayniqsa, iste’mol 
tovarlari uchun tovarning m avsum iyligi hal qiluvchi omil vazifasini 
bajaradi. Istalgan holda ham tavakkalchilik darajasini baholash, to ­
varni bozorga chiqarishning har bir variantida ro ‘y berishi m um kin 
boTgan ijobiy va salbiy oqibatlarni hisobga olish kerak.
Yangi tovarni taklif qilish m aqsadga muvofiq b o iu v c h i bozor turi 
va joyini aniqlash uchun mavjud bozorlam i ularning jozibadorligi 
nuqtayi nazaridan tahlil qilish, y a ’ni bozorning salohiyati, kom pani- 
yaning m oTjallanayotgan bozordagi imiji, zarur xarajatlar m iqdori, 
har bir bozor uchun m arketingni belgilash, raqobatchilarning bozor­
ga kirib borish darajasi va ularning m azkur bozorda egallagan ulushi 
hajm ini aniqlash zarur.
Tovarni bozorga chiqarish asta-sekinlik bilan yoki blits-kom pani- 
ya shaklida am alga oshirilishi m um kin b o iib , ikkinchi usul kichik 
kom paniyalar uchun k o ‘proq m a’qul keladi. K om paniya rivojlangan 
distribyuterlar tarm og 'i va xalqaro sotuv kanallariga ega b o ‘lsa, bu 
unga tovarni milliy va xalqaro bozorlarga ularning o ‘ziga xos xu-
52

---

Misiyatlarini inobatga olgan holda bir vaqtda olib chiqish imkomm 
beradi.
M aqsadli bozorni tanlash yangi tovarning b o ‘lajak xaridorlari 
larkibini aniqlashga xizm at qiladi. U b o ‘lajak xaridorlar tuzilishi va 
ixtisoslashishini hisobga olgan holda am alga oshirilib, u lar yangi to­
varni sinovdan o 'tk azish bosqichida baholanadi.
A gar ishlab chiqarish-texnika tovarlari uchun b o ‘lajak xaridor­
lar guruhi qoidaga k o ‘ra m a ’lum va bu tovarlarni ishlab chiqarish 
b o 'y ich a shartnom alam i im zolashda aniqlanadigan b o ‘lsa, om m a- 
viy iste’mol tovarlari uchun esa m aqsadli bozor bazasini firm aning 
mavjud xaridorlari v a ularning izdoshlari tashkil etishi m um kin. Bu 
xaridorlar firm aning yangi tovarlarini sotib olishda liderlik qilishi 
va tovarlarning boshqa xaridorlar nazarida ijobiy im ijini yaratishi 
m um kin.
Bu m aqsadda tarm oqli rejalashtirish uslubi k o 'p ro q ishlatiladi. 
Bu uslubning m ohiyati yangi tovarni bozorga olib kirish b o ‘yicha 
am alga oshirish m um kin b o ‘lgan barcha ishlar ta rm o g ‘ini ularni 
bajarish uchun sarflanuvchi vaqt va boshqa resurslar xarajatlarini 
inobatga olgan holda yaratish, bozorga kirib borguncha bosib o ‘ti- 
ladigan. am alga oshirish zarur b o 'lg an xatti-harakatlam i va barcha 
ishlarni bajarish m uddatini k o ‘rsatuvchi y o in i izlab topishdan ibo- 
rat. Bu yo"lni, uning realligi va davom etish m uddatini baholash yan­
gi tovarni bozorga olib kirishga to ‘sqinlik qiluvchi barcha sabablam i 
y o ‘qotishga qaratilgan chora-tadbirlarni qabul qilish v a tovarni bo­
zorga olib kirish vaqtini bashorat qilishga asos vazifasini bajaradi.
Tarm oqli rejalashtirish uslubidan foydalanish y ordam ida y an­
gi tovarning bozorga chiqishda m uvaffaqiyatsizlikka uchrashining 
oldini olish m um kin, chunki m ahsuldorlik yuzaga kelishi m um kin 
b o ‘lgan quyidagi m uvaffaqiyatsizliklar sababini tahlil qilish imkoni- 
yatini yaratadi:
- tovarni bozorga olib chiqish davri va vaqtini n o to ‘g ‘ri tanlash;
- distribyuterlik tarm og ‘ining yetarlicha rivojlanm aganligi;
- reklam a chora-tadbirlarining vaqtidan ilgari yoki kech o 'tk a- 
zilishi;
53

---

- bozorga texnik jihatdan to 'liq ishlab chiqilm agan tovarni olib 
chiqish;
- tovarning bozor narxini noto‘g ‘ri baholash;
- y a n g i tovar xaridorlari va iste’m olchilarga sotuvgacha va sotuv- 
dan keyingi xizm at ko'rsatish tizim ining rivojlanm aganligi.
X aridorlarning xulq-atvorini o ‘zgartirib yuboruvchi m utlaqo y an­
gi tovarlarni yaratish nom aqbul jarayon hisoblanadi. M utlaqo yangi 
tovar va g ‘oyalarning paydo bo‘lishi, qoidaga k o ‘ra, ahyon-ahyon- 
da va notekis ro ‘y berib, firma tovar nom enklaturasining hayotiy­
lik davriga ta ’sir k o ‘rsatishi mum kin. Tovarlar hayotiylik davrining 
o ‘zgarishi, sotuv hajm ini q o ‘llab-quvvatlash zarurati va ularning 
dinam ikasi talabni faollashtirishning boshqa usullarini, ayniqsa, to­
varni sotish hajm iuing o ‘sishi pasaygan vaqtda, y a ’ni yangi tovar­
ning hayotiylik davri yetuklik bosqichiga yaqinlashgan paytda izlab 
topishni talab qiladi.