A. N. Sam adov I f. n., dotsent

G orizontal usul -
hamkorlik va kooperatsiya usuli bo'lib, bunda 
yetakchi korxona innovatsiyalar tashkilotchisi hisoblanadi, innovat­
sion mahsulot yaratish va siljitish bo'yicha funksiyalar esa qatnash- 
chilar o ‘rtasida taqsimlanadi. Innovatsiyalarni siljitishning ushbu 
usuli zaruriy tarkibiy qismi texnologiyalar transferti hisoblanadi. 
Uning quyidagi shakllari ajratib ko ‘rsatiladi:
- ixtirolarga litsenziya va patentlarni berish;
- texnik hujjatlarni berish;
- nou-xau - sanoat texnologiyasini qo'llash bilan bog'liq hilim va 
ko ‘nikm alaryig‘indisini berish;
137

---

- injiniring - loyihani amalga oshirish uchun zarur b o ‘lgan va 
muhandislik-texnik sohaga mansub b o ig a n loyiha va amaliy ishlar 
y ig ‘indisi;
- sanoat kooperatsiyasi - bu maqsadga erishish uchun qizg'in 
texnologik ayirboshlashni amalga oshiradigan, kooperativ ishlab 
chiqarishni tashkil qilish uchun birlashtirilgan tomonlar;
- qo‘shma korxonalar - ushbu bozor uchun yangi bo‘lgan mah­
sulot ishlab chiqarishda sa’y-harakatlar, bilimlar va tajribani birlash- 
tirish, manfaatdor hamkorlar o ‘rtasida riskni taqsimlash imkonini 
beradi.
- texnik yordam;
- franshizing - kimningdir tovarlarini sotish yoki ayrim sohalarda 
xizmat ko‘rsatish uchun ruxsat berish;
- lizing (moliyaviy ijara).
Innovatsiyalarni samarali joriy qilish uchun quyidagilar ko‘zda 
tutiladi:
- oliy darajada biznes jarayonlar ishlab chiqish bo‘yicha ixtisos- 
lashgan xizmat-kengashlar, qo'm italar yoki ishchi guruhlar tashkil 
qilish;
- innovatsion faoliyatni muvofiqlashtirish uchun xizmat tashkil 
qilish;
- kichik tadqiqotchilik biznesini tashkil qilish;
- kichik innovatsion biznesning eng tarqalgan shakllaridan biri 
sifatida riskli firmalar tashkil qilish uchun venchurli kapitaldan foy­
dalanish;
- innovatsiyalar uchun maxsus strukturaalr - eksplerentlar tashkil 
qilish;
- kichik innovatsion biznesni qoilab-quvvatlash uchun maxsus 
tashkiliy strukturalar - biznes-inkubatorlar tashkil qilish;
- innovatsion faoliyatni an’anaviy innovatsion strukturalar orqali 
davlat tomonidan qoilab-quvvatlash.
Yuqorida aytib o ‘tilgan innovatsion mahsulotlarni siljitish usul­
lari, shakllari va atributlarini birlashtirish innovatsion mahsulotni bo-
138

---

zor tomon harakatlantirish kompleksi hisoblanadi. Uni boshqarish -
bu turli elementlarni muvofiqlashtirish, bu elementlarni q o ila sh
y o ii bilan erishilishi mumkin b o ig a n maqsadlarni aniqlash, bu 
inaqsadlarni amalga oshirish uchun yetarli b o ig a n xarajatlar smeta- 
sini tuzish, maxsus dasturlar ishlab chiqish (masalan, reklama kam- 
paniyalari), ishlarni baholash va natijalar maqsadga muvofiq kelma- 
gan hollarda tuzatish choralari qoilashdir.
Shunday qilib, innovatsion m ahsulotlarni siljitish samarali 
tizimini tashkil qilishning barcha elem entlarini tartibga solish va 
q o ila s h ularni bozorda m uvaffaqiyatii joriy qlish va rivojlantirish- 
ning garovidir.
Innovatsion mahsulotni silj itishning har bir kanali bir qator vo- 
sitalar tanlashni taqozo etadi. Taklif etilayotgan mahsulot yoki xiz­
matlar turiga qarab, quyidagi jadvalda keltirilgan vositalardan foy­
dalanish mumkin.